پایان یک دوران در سیاست خارجی آمریکا

ايرنا/ متن پيش رو در ايرنا منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست دوره رياست جمهوري اوباما امروز بيستم ژانويه (نخستين روز از بهمن ماه) پايان مي يابد و از اين پس بايد «دونالد ترامپ» جمهوريخواه را رييس جمهوري آمريکا خواند. دوره هشت ساله رياست جمهوري اوباما در حوزه سياست خارجي با رويدادهاي مهمي همراه بود. تحرکات نظامي آمريکا در آسيا و خاورميانه، ناکامي واشنگتن در پيشبرد مذاکرات سازش بين اعراب و رژيم صهيونيستي و افزايش اختلافات آمريکا با عربستان سعودي و رژيم صهيونيستي از جمله مولفه هاي اين دوره به شمار مي رود. افزون بر آن، توافق تاريخي ايران و 1+5 بر سر موضوع هسته اي، تقويت مناسبات واشنگتن – بروکسل (پايتخت اتحاديه اروپا) در مقابل تيرگي روابط آمريکا و روسيه بر سر بحران اوکراين و در نهايت برقراري روابط ديپلماتيک بين آمريکا و کوبا از ديگر رويدادهاي مهم دوره اوباما بود. *** ادامه مداخله آمريکا در خاورميانه مداخله جويي هاي سياسي و نظامي آمريکا در امور کشورهاي خاورميانه قدمتي هشتاد ساله دارد. اين موضوع به دليل هاي گوناگوني صورت گرفته است که دستيابي امن به انرژي و بهره جويي از موقعيت ژئوپليتيک منطقه از مهمترين آن است. ابتدا تصور مي شد با روي کار آمدن دولت دموکرات اوباما و مخالفت وي با جنگ هاي بيرون از خانه، از هزينه هاي مالي و جاني آمريکا کاسته شود به ويژه که اوباما از سناتور‌هايي مخالف با سياست هاي تهاجمي جمهوريخواهان بود، به جنگ عراق راي منفي داد و در سال 2009 جايزه صلح نوبل را دريافت کرد. پس از قدرت يابي اوباما و به رغم وعده هاي وي مبني بر پرهيز از درگيري در خاورميانه و فاصله گرفتن از رويکرد جنگ طلبانه نومحافظه کاران، نيروهاي آمريکايي در جبهه هاي ديگري همچون سوريه و ليبي حضور يافتند. ادامه ماجراجويي و مداخلات واشنگتن در خاورميانه از جمله تشکيل ائتلاف ضدداعش باز هم هزينه هاي سرسام آوري را به آمريکا تحميل کرد؛ موضوعي که ترامپ در رقابت هاي انتخاباتي بارها از آن انتقاد کرد. ترامپ در جريان رقابت هاي انتخاباتي در شهر «اورلاندو» گفت: سياست خارجي ما به سمت وسوي جديد نياز دارد. 6 تريليون دلار در خاورميانه هزينه کرده ‌ايم و آنجا اکنون در بدترين وضعيت نسبت به هر زمان ديگر قرار دارد. *** طرح ادعاي استفاده دولت دمشق از تسليحات شيميايي؛ بهانه اي براي حمله به سوريه شهريور ماه 1392 بود که برخي کشورهاي غربي با محوريت آمريکا با اتهام زني به دولت سوريه مبني بر استفاده از سلاح شيميايي، خواستار از بين بردن اين نوع سلاح ها شدند. پاييز همان سال شوراي امنيت سازمان ملل، قطعنامه اي را به منظور نابودي ذخاير سلاح هاي شيميايي سوريه تصويب کرد. بر پايه اين قطعنامه، سلاح‌ هاي شيميايي سوريه بايد تا ميانه سال بعد نابود مي شد. در مجموع پس از همراهي سوريه با مفاد اين قطعنامه و اعزام بازرسان به اين کشور، نابودي سلاح هاي شيميايي آغاز شد و طبق برنامه زمان بندي شده پايان يافت. در نتيجه خطر حمله احتمالي آمريکا به سوريه از بين رفت. *** ناکامي آمريکا در پيشبرد مذاکرات سازش اعراب و رژيم صهيونيستي با وجود تعهد آمريکا به محافظت از رژيم اشغالگر قدس، موضوع برقراري صلح بين اعراب و صهيونيست ها طي دهه هاي گذشته مورد توجه دولتمردان ايالات متحده بوده است. سران آمريکا کنفرانس هاي صلح متعددي با اين هدف برگزار کرده اند که کنفرانس هاي صلح «مادريد» (1991)، «اسلو» (1993)، «مريلند» (1998)، «شرم الشيخ دوم» (1999)، «کمپ ديويد دوم» (2000)، «نقشه راه» (2003) و «آناپوليس» (2007) از آن جمله اند. اين روند در دولت اوباما نيز ادامه يافت که مذاکرات «واشنگتن» (2010) نمونه اي از آن بود؛ گفت وگوهايي که آن هم پس از چند هفته به شکست انجاميد. بنابراين اوباما نتوانست يکي از مهمترين شعارهاي انتخاباتي خود مبني بر ايجاد صلح بين اعراب و اسراييل را اجرايي کند. او در ماه پاياني رياست جمهوري خود (دي ماه) به اقدامي تاريخي عليه سياست هاي تل آويو دست زد. آمريکا بر خلاف سنت ديرينه وتوي قطعنامه هاي ضدصهيونيستي، اين بار قطعنامه شوراي امنيت مبني بر توقف شهرک سازي غيرقانوني اين رژيم در سرزمين فلسطين اشغالي را وتو نکرد. البته پيشتر اختلاف آمريکا و رژيم صهيونيستي در مذاکرات هسته اي ايران و 1+5 خود را نشان داده بود. با وجود کارشکني هاي فزاينده «بنيامين نتانياهو» نخست وزير رژيم صهيونيستي در مسير توافق هسته اي ، اوباما تا پايان از برجام حمايت کرد. *** مذاکره رو در رو با ايران براي حل اختلاف هسته اي شکل گيري برجام و دستيابي ايران و 1+5 به توافق هسته اي در تيرماه پارسال، رخدادي بود که پس از مذاکرات فشرده و رودرروي وزيران امور خارجه و ديپلمات هاي ايراني و آمريکايي صورت گرفت. تا پيش از فعالتر شدن آمريکايي در گفت وگوهاي هسته اي، پيشرفت چنداني اتفاق نيافتاد چرا که آمريکا خود نخستين وضع کننده تحريم هاي هسته اي و غيرهسته اي عليه ايران بود. در جريان مذاکرات، نشست هاي مختلفي در سطح وزيران امور خارجه، معاونان و کارشناسان جمهوري اسلامي ايران و آمريکا برگزار شد که در نهايت به برجام انجاميد. در همين ارتباط، گفت وگوي تلفني پانزده دقيقه اي رييسان جمهوري 2 کشور در مهرماه 1392، از مهمترين رويداد ديپلماتيک بين ايران و آمريکا بود. *** تصويب قانون «جاستا» کنگره آمريکا ارديبهشت ماه 1395 قانون «عدالت در برابر حاميان تروريسم» موسوم به جاستا را به اتفاق آرا تصويب کرد؛ قانوني که بر اساس آن خانواده‌ هاي قربانيان حمله هاي 11 سپتامبر مي توانستند از دولت عربستان شکايت و ادعاي غرامت کنند. اوباما اوايل مهرماه مصوبه کنگره را وتو و اظهار کرد که قانون جاستا به تيرگي روابط 2 کشور مي انجامد و اين روش براي مبارزه با تروريسم سودمند نيست. چند روز پس از وتوي اوباما، مجلس نمايندگان امريکا با 338 راي موافق در مقابل 74 راي مخالف و مجلس سناي اين کشور با 97 راي موافق در مقابل يک راي مخالف، وتوي اوباما را باطل کردند. بنابراين با تبديل مصوبه کنگره به قانون، خشم سران سعودي برانگيخته شد. *** بحران اوکراين و تيرگي روابط واشنگتن و مسکو پس از پايان دوره پرتنش جنگ سرد، بحران اوکراين بيش از هر موضوع ديگري به تيرگي روابط واشنگتن و مسکو دامن زده است. پس از همه پرسي سال 2014 که اکثريت قاطع مردم شبه جزيره کريمه به جدايي از اوکراين و الحاق به فدراسيون روسيه راي دادند بر اين تيرگي افزوده شد. آمريکا و متحدان اروپايي اش روسيه را به دخالت در امور اوکراين متهم مي کنند و سران مسکو ضمن رد اين اتهام ها، آمريکا و اروپا را مقصر گسترش تنش در شرق اروپا مي دانند. با ادامه تنش هاي روسيه و غرب بر سر اوکراين، تحريم هاي زيادي بر مسکو تحميل شد. تازه ترين اقدام هاي ضدروسي غرب به اواخر آذر و اوايل دي امسال برمي گردد که واشنگتن هفت تاجر، هشت شرکت و شماري از عوامل دولتي روسيه را در فهرست سياه خود قرار داد؛ اقدامي که ناخرسندي سران مسکو را به همراه داشت. *** گسترش همکاري هاي راهبردي آمريکا و اتحاديه اروپا اتحاديه اروپا و آمريکا طي دهه هاي گذشته روابط پررونقي را تجربه کرده اند. بخشي از همکاري هاي 2 طرف در حوزه دفاعي- امنيتي در قالب «پيمان آتلانتيک شمالي» (ناتو) شکل گرفته است. اوباما نيز طي حضور هشت ساله خود در کاخ سفيد همواره از اهميت اين پيمان و پايبندي آمريکا به آن سخن گفته است. پس از روي کار آمدن ترامپ احتمال آن مي رود که اين موضوع وضعيتي ديگرگون به خود گيرد چرا که وي معتقد به کاهش هزينه هاي آمريکا در اين پيمان است. «قرارداد تجارت آزاد» (TTIP)از ديگر مواردي است که آمريکا و اتحاديه اروپا بر آن توافق کرده اند که البته با اعتراض هايي هايي نيز همراه بوده است. وزيران تجارت اروپا مهرماه امسال به اتفاق آرا اعلام کردند پيمان تجاري و سرمايه‌گذاري ترانس-آتلانتيک يا همان «تي.تي.آي.پي» در دوره رياست‌ جمهوري باراک اوباما امضا نخواهد شد. در نتيجه بايد منتظر تصميم ترامپ در اين زمينه باشيم. ترامپ در رقابت هاي انتخاباتي خود با اين توافق نيز مخالفت کرده است. از ديد بسياري از ناظران، آمريکاي دوره اوباما و اروپا در زمينه هايي چون مقابله با تروريسم، بحران هاي خاورميانه به ويژه در مورد سوريه و همچنين موضوع اوکراين و تقابل با روسيه همسو عمل کرده اند. *** پيمان تجارت آزاد دوسوي اقيانوس آرام در دوره هشت ساله اوباما، توجه به شرق با هدف کاهش نفوذ چين در حوزه آسيا- اقيانوس آرام بيشتر شد که نمود آن انتشار راهبرد امنيتي «ثقل آسيا» در سال 2012 ميلادي است. يکي از اقدام هاي آمريکا در همين پيوند، تلاش در جهت قوام بخشي به «پيمان تجارت آزاد دوسوي اقيانوس آرام» است که بهمن ماه 1394 امضا شد. اين توافقنامه که 12 کشور را در برمي گيرد، حاصل گفت وگوهاي پنج ساله است. با اين توافق، بزرگترين منطقه تجارت آزاد در جهان ميان دوازده کشور دوسوي اقيانوس آرام ايجاد مي شود. آمريکا، ژاپن، برونئي، مالزي، ويتنام، سنگاپور، استراليا، زلاندنو، کانادا، مکزيک، شيلي و پرو از جمله اعضاي دوازده گانه اين پيمان اند. گفته مي شود اين پيمان 40 درصد از کل معاملات تجاري جهان را شکل خواهد داد و مقصد بيش از 60 درصد صادرات آمريکا را مشخص خواهد کرد. اين توافق نگراني مقام هاي چين را به همراه داشته است. *** بهبود روابط واشنگتن و هاوانا پس از پنج دهه روابط آمريکا و کوبا از سال 1959 ميلادي به خاطر پيروزي انقلاب مردمي اين کشور به رهبري «فيدل کاسترو» به طور کامل قطع شد. از آن زمان 10 رييس جمهوري در آمريکا بر سر کار آمده اند اما تغييري در روابط اين 2 کشور مشاهده نشد و همواره کوبا زير تحريم هاي آمريکا قرار داشت. در ادامه تيرگي روابط، ايالات متحده سال 1982 نام کوبا را در فهرست کشورهاي حامي تروريسم جاي داد. در دوره اوباما اما تغييري شگرف در اين روابط صورت گرفت. فروردين ماه 1394رييسان جمهوري 2 کشور پس از 50 سال نخستين بار در حاشيه نشست کشورهاي قاره آمريکا در پاناما با يکديگر ديدار و گفت وگو کردند. ديدار اوباما و «رائول کاسترو» رييس جمهوري کوبا به نيم قرن تيرگي روابط آنها پايان بخشيد. در نتيجه، تيرماه پارسال سفارت کوبا در واشنگتن بازگشايي شد و ماه بعد (مرداد) پرچم آمريکا در سفارت اين کشور در هاوانا به اهتزار در آمد. با اين رخداد تاريخي، فصلي تازه در روابط 2 کشور آغاز شد. *حسن شکوهي نسب با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد