دوئل تسلیحات چینی و غربی در میدان جنگی پاکستان و هند

اکو ايران

بروزرسانی 1404/02/20 - 14:45

دوئل تسلیحات چینی و غربی در میدان جنگی پاکستان و هند

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

افزایش تنش‌ها میان هند و پاکستان نخستین آزمون عملکرد فناوری نظامی پیشرفته چین در برابر سخت‌افزارهای اثبات‌شده غربی، در مقابل چشمان جهان است؛ و در همین حال، سهام شرکت‌های دفاعی چین به‌سرعت در حال رشد است.

ارزش سهام شرکت «چنگدو ایرکرفت» وابسته به گروه هوانوردی چین (AVIC) این هفته ۴۰ درصد افزایش یافت؛ پس از آن‌که پاکستان مدعی شد با استفاده از جنگنده‌های J-10C ساخت این شرکت موفق شده هواپیماهای جنگی هند - از جمله جنگنده پیشرفته رافال ساخت فرانسه - را در نبردی هوایی در روز چهارشنبه سرنگون کند.

هند تاکنون به این ادعاهای پاکستان واکنشی نشان نداده و هیچ‌گونه تلفات هوایی را تأیید نکرده است. سخنگوی وزارت خارجه چین نیز روز پنج‌شنبه در پاسخ به پرسشی درباره مشارکت جنگنده‌های ساخت چین، گفت از جزئیات ماجرا اطلاعی ندارد.

با این حال، چین به عنوان تأمین‌کننده اصلی تسلیحات پاکستان، احتمالاً با دقت عملکرد سامانه‌های تسلیحاتی خود را در این نبرد واقعی رصد می‌کند تا دریابد تا چه اندازه در میدان عمل مؤثر بوده‌اند و خواهند بود.

به نوشته سی‌ان‌ان، چین که به‌عنوان یک ابرقدرت نظامی نوظهور شناخته می‌شود، بیش از چهار دهه است که وارد جنگ بزرگی نشده، اما تحت رهبری شی جین‌پینگ، برنامه‌ای گسترده برای نوسازی ارتش خود آغاز کرده و منابع فراوانی را صرف توسعه تسلیحات پیشرفته و فناوری‌های نوین کرده است.

پیوند آهنین
این روند نوسازی به پاکستان نیز - که پکن همواره آن را «برادر آهنین» خود نامیده - رسیده است.

بر پایه داده‌های «مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم» (SIPRI)، در پنج سال گذشته، چین ۸۱ درصد از تسلیحات وارداتی پاکستان را تأمین کرده است.

این صادرات شامل جنگنده‌های پیشرفته، موشک‌ها، رادارها و سامانه‌های پدافند هوایی است که به گفته کارشناسان، در هر درگیری نظامی میان پاکستان و هند نقشی حیاتی ایفا خواهند کرد. برخی از تسلیحات ساخت پاکستان نیز با همکاری شرکت‌های چینی یا بر پایه فناوری و دانش فنی چین ساخته شده‌اند.

سجن گوهل، مدیر امنیت بین‌الملل در بنیاد آسیا-پاسیفیک مستقر در لندن، می‌گوید: «این وضعیت باعث شده که هر گونه درگیری میان هند و پاکستان عملاً به میدان آزمایشی برای صادرات نظامی چین بدل شود.»

نیروهای نظامی چین و پاکستان در سال‌های اخیر تمرین‌های مشترک پیچیده‌ای در حوزه‌های هوایی، دریایی و زمینی انجام داده‌اند که شامل شبیه‌سازی‌های رزمی و حتی مانورهای مبادله خدمه نیز بوده است.

کریگ سینگلتون، پژوهشگر ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در آمریکا می‌گوید: «حمایت دیرینه پکن از اسلام‌آباد - از طریق تأمین سخت‌افزار، آموزش و اکنون هدف‌گیری‌های مجهز به هوش مصنوعی - به آرامی تاکتیک‌ها را به نفع پاکستان تغییر داده است.»

او می‌افزاید: «این دیگر فقط یک درگیری دوجانبه نیست؛ بلکه نمایی از چگونگی بازآرایی بازدارندگی منطقه‌ای توسط صادرات نظامی چین است.»

این تغییر که با تشدید تنش‌ها پس از واقعه کشتار گردشگران در کشمیر برجسته‌تر شده، بازتابی است از یک تغییر صف‌آرایی ژئوپلیتیکی گسترده‌تر در منطقه، جایی که چین به‌عنوان چالشی بزرگ برای نفوذ آمریکا ظهور کرده است.

هند و پاکستان از زمان استقلال از بریتانیا در سال ۱۹۴۷ تاکنون سه بار بر سر کشمیر با یکدیگر جنگیده‌اند. در اوج جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی از هند حمایت می‌کرد، در حالی که ایالات متحده و چین در کنار پاکستان بودند. اکنون، در میانه رقابت‌های جدید قدرت‌های بزرگ جهانی، این مناقشه دیرینه میان دو همسایه مجهز به سلاح هسته‌ای، وارد مرحله‌ای تازه و پیچیده‌تر شده است.

با وجود سیاست سنتی «عدم تعهد»، هند به‌طور فزاینده‌ای به ایالات متحده نزدیک شده است؛ و دولت‌های پیاپی آمریکا در تلاش بوده‌اند تا این قدرت نوظهور آسیای جنوبی را به عنوان وزنه تعادلی استراتژیک در برابر چین جذب کنند. هند خرید تسلیحات از آمریکا و متحدانش - از جمله فرانسه و اسرائیل - را افزایش داده و به‌تدریج وابستگی خود به تسلیحات روسی را کاهش داده است.

در مقابل، پاکستان روابط خود را با چین تعمیق بخشیده و به «شریک استراتژیک همه‌جانبه» این کشور بدل شده و نقشی کلیدی در ابتکار جهانی زیرساختی چین، یعنی «کمربند و جاده»، ایفا می‌کند. بر اساس داده‌های مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، در اواخر دهه ۲۰۰۰ میلادی، آمریکا و چین هر یک حدود یک‌سوم از تسلیحات وارداتی پاکستان را تأمین می‌کردند. اما پاکستان در سال‌های اخیر خرید تسلیحات از آمریکا را متوقف کرده و به‌طور فزاینده‌ای زرادخانه خود را با سلاح‌های چینی پُر کرده است.

سیمون وِزمن، پژوهشگر ارشد برنامه انتقال تسلیحات موسسه صلح استکهلم، می‌گوید اگرچه چین از میانه دهه ۱۹۶۰ تأمین‌کننده مهم تسلیحات برای پاکستان بوده، سلطه فعلی‌اش عمدتاً ناشی از پر کردن خلائی است که آمریکا بر جای گذاشته است.

او توضیح می‌دهد که بیش از یک دهه پیش، آمریکا پاکستان را متهم کرد که در مقابله با «تروریست‌ها» - از جمله جنگجویان طالبان - که گفته می‌شد از داخل پاکستان فعالیت می‌کنند یا پشتیبانی می‌گیرند، کوتاهی کرده است. این موضوع به نارضایتی‌های پیشین واشنگتن از برنامه هسته‌ای پاکستان و نبود دموکراسی در این کشور افزود.

وزمن می‌گوید: «آمریکا در نهایت، هند را به‌عنوان یک شریک جایگزین در منطقه دید و در نتیجه، عملاً پاکستان را از دسترسی به تسلیحات آمریکایی محروم کرد. در عوض، صادرات تسلیحات چین به‌شدت افزایش یافت و می‌توان گفت چین از این فرصت استفاده کرد تا خود را به‌عنوان تنها دوست و متحد واقعی پاکستان معرفی کند.»

چین در واکنش به حملات نظامی هند علیه پاکستان ابراز تأسف کرده و خواستار آرامش و خویشتنداری شده است. پیش از شدت گرفتن اخیر تنش‌ها، وانگ یی، وزیر خارجه چین، در تماس تلفنی با همتای پاکستانی خود، بار دیگر از پاکستان حمایت کرده و چین را «دوست آهنین» اسلام‌آباد خوانده بود.

رویارویی نظامی
با توجه به اینکه پاکستان عمدتاً توسط چین تسلیح شده و هند بیش از نیمی از تسلیحات خود را از ایالات متحده و متحدان غربی‌اش تأمین می‌کند، هرگونه درگیری میان این دو کشور عملاً می‌تواند به صحنه‌ای برای رویارویی فناوری نظامی چین و غرب بدل شود.

در پی هفته‌ها تنش فزاینده که با کشته شدن ۲۶ گردشگر - عمدتاً هندی - توسط شبه‌نظامیان در منطقه‌ای کوهستانی و خوش‌منظره در کشمیر تحت کنترل هند آغاز شد، هند بامداد چهارشنبه حملات موشکی خود را آغاز کرد. هدف این حملات، بنا به ادعای دهلی‌نو، «زیرساخت‌های تروریستی» در خاک پاکستان و کشمیر تحت کنترل پاکستان بود.

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که موشک‌ها و دیگر مهمات مورد استفاده هند توسط جنگنده‌های رافال فرانسوی و سوخو-۳۰ ساخت روسیه شلیک شده‌اند.

در مقابل، پاکستان مدعی یک پیروزی بزرگ هوایی شد و اعلام کرد که نیروی هوایی این کشور موفق شده در نبردی یک‌ساعته با مشارکت ۱۲۵ فروند هواپیما و در فاصله‌هایی بیش از ۱۶۰ کیلومتر، پنج جنگنده هندی - شامل سه رافال، یک میگ-۲۹ و یک سوخو-۳۰ - را با جنگنده‌های J-10C سرنگون کند.

سلمان علی بَتّانی، پژوهشگر روابط بین‌الملل در دانشگاه قائداعظم اسلام‌آباد، می‌گوید: «این نبرد اکنون به‌عنوان شدیدترین درگیری هوایی میان دو کشور دارای سلاح هسته‌ای شناخته می‌شود. این رویارویی، نقطه عطفی در استفاده عملیاتی از سامانه‌های پیشرفته چینی به‌شمار می‌آید.»

هند تاکنون هیچ‌گونه سرنگونی هواپیمایی را تأیید نکرده و پاکستان نیز هنوز شواهد مستقلی برای ادعاهای خود ارائه نداده است. با این حال، یک منبع در وزارت دفاع فرانسه گفته که دست‌کم یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نیروی هوایی هند - یعنی یک فروند رافال فرانسوی - در این نبرد از دست رفته است.

بیلال خان، تحلیلگر دفاعی مستقر در تورنتو، در این‌باره گفت: «اگر این خبر تأیید شود، نشان می‌دهد که سامانه‌های تسلیحاتی در اختیار پاکستان دست‌کم هم‌تراز یا هم عصر با آن چیزی هستند که اروپای غربی، به‌ویژه فرانسه، عرضه می‌کند.»

با وجود نبود تأیید رسمی و شواهد مستند، ملی‌گرایان چینی و علاقه‌مندان به مسائل نظامی در فضای مجازی این رویداد را به‌عنوان یک پیروزی برای تسلیحات ساخت چین جشن گرفته‌اند.

سهام شرکت دولتی «چنگدو ایرکرفت»، سازنده جنگنده‌های J-10C مورد استفاده پاکستان، روز چهارشنبه در بورس شنژن ۱۷ درصد رشد کرد - حتی پیش از آنکه وزیر خارجه پاکستان ادعا کند که این جنگنده‌ها در سرنگونی هواپیماهای هندی استفاده شده‌اند. این سهام در روز پنج‌شنبه نیز ۲۰ درصد دیگر رشد کرد.

جنگنده J-10C جدیدترین نسخه از جنگنده تک‌موتوره چندمنظوره J-10 چین است که اوایل دهه ۲۰۰۰ وارد خدمت نیروی هوایی چین شد. این مدل با بهبود در سامانه‌های تسلیحاتی و اویونیک (الکترونیک پروازی)، به‌عنوان جنگنده‌ی نسل ۴.۵ طبقه‌بندی می‌شود - در همان رده با رافال، اما یک پله پایین‌تر از جنگنده‌های نسل پنجمی پنهان‌کار مانند J-20 چین یا F-35 آمریکا.

چین نخستین سری از جنگنده‌های J-10 را در سال ۲۰۲۲ به پاکستان تحویل داد؛ خبری که همان زمان توسط تلویزیون دولتی CCTV گزارش شد. اکنون نسخه C این جنگنده، پیشرفته‌ترین جنگنده ناوگان هوایی پاکستان به شمار می‌رود، در کنار جنگنده JF-17 بلاک III که یک جنگنده سبک نسل ۴.۵ و حاصل همکاری مشترک چین و پاکستان است.

نیروی هوایی پاکستان (PAF) همچنین دارای ناوگانی گسترده از جنگنده‌های F-16 ساخت آمریکا است که یکی از آن‌ها در درگیری سال ۲۰۱۹ برای سرنگونی یک جنگنده ساخت شوروی متعلق به هند مورد استفاده قرار گرفت.

با این حال، به گفته بیلال خان، جنگنده‌های F-16 موجود در ناوگان پاکستان همچنان در پیکربندی‌های مربوط به اوایل دهه ۲۰۰۰ باقی مانده‌اند - به‌مراتب عقب‌تر از نسخه‌های ارتقاءیافته‌ای که اکنون توسط آمریکا عرضه می‌شوند. در مقابل، جنگنده‌های J-10CE و JF-17 بلاک III ساخت چین به فناوری‌های به‌روزتری همچون رادارهای آرایه‌ای فعال با اسکن الکترونیکی (AESA) مجهز هستند.

او می‌گوید: «بنابراین، F-16ها همچنان بخش مهمی از هرگونه اقدام نظامی نیروی هوایی پاکستان به‌شمار می‌روند، اما دیگر نقشی محوری یا غیرقابل جایگزین ندارند.»

سرهنگ ارشد بازنشسته ژو بو، پژوهشگر ارشد مرکز امنیت بین‌الملل و راهبرد در دانشگاه تسینگ‌هوا در پکن، گفت که اگر جنگنده‌های J-10C چینی واقعاً موفق به سرنگونی جنگنده‌های فرانسوی رافال شده باشند، این اتفاق «افزایش اعتماد چشمگیری نسبت به سامانه‌های تسلیحاتی چینی ایجاد خواهد کرد.»

ژو افزود: «این مسئله به‌ویژه با توجه به اینکه چین بیش از چهار دهه درگیر جنگی نبوده، نگاه‌ها را به‌طور جدی جلب خواهد کرد. این موضوع می‌تواند محرک بزرگی برای فروش‌های بین‌المللی تسلیحات ساخت چین باشد.»

«تبلیغی قدرتمند»
بر اساس داده‌های مؤسسه پژوهشی صلح استکهلم، ایالات متحده همچنان بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات در جهان است و بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، ۴۳ درصد از کل صادرات جهانی سلاح را به خود اختصاص داده است - رقمی بیش از چهار برابر سهم فرانسه که در جایگاه دوم قرار دارد. پس از آن روسیه در رتبه سوم و چین در رتبه چهارم قرار دارند.

تقریباً دو سوم صادرات تسلیحاتی چین به یک کشور ختم می‌شود: پاکستان.

بیلال خان، تحلیل‌گر دفاعی مستقر در تورنتو، نیز تأیید کرد که در صورت اثبات سرنگونی رافال توسط جنگنده‌های چینی، این رویداد می‌تواند تبلیغی مؤثر برای صنعت دفاعی چین باشد. او افزود که «احتمالاً شاهد علاقه‌مندی‌هایی از سوی قدرت‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خواهیم بود»؛ کشورهایی که معمولاً به «پیشرفته‌ترین فناوری‌های غربی» دسترسی ندارند.

او گفت: «با توجه به عقب‌نشینی روسیه از بازار در نتیجه حمله‌اش به اوکراین، مطمئناً چینی‌ها به‌شدت در تلاش‌اند تا جای پای خود را در بازارهای سنتی مسکو - مانند الجزایر، مصر، عراق و سودان - محکم کرده و قراردادهای بزرگی ببندند.»

کارشناسان در پاکستان و چین می‌گویند که جنگنده‌های J-10C نیروی هوایی پاکستان به احتمال زیاد به موشک هوا‌به‌هوای PL-15، پیشرفته‌ترین موشک ساخت چین، مجهز شده‌اند؛ موشکی که بنا بر گزارش‌ها، برد فراتر از دید آن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است. البته نسخه صادراتی شناخته‌شده‌ی این موشک، بردی کاهش‌یافته معادل ۱۴۵ کیلومتر دارد.

هفته گذشته، در بحبوحه افزایش تنش‌ها، نیروی هوایی پاکستان ویدیویی سه‌دقیقه‌ای منتشر کرد که در آن جنگنده‌های خود را به نمایش گذاشت. در این ویدیو، جنگنده JF-17 بلاک III مسلح به موشک‌های PL-15 نشان داده می‌شود و از آن به عنوان «ضربه‌ی کوبنده نیروی هوایی پاکستان» یاد می‌شود.

آنتونی وونگ دانگ، تحلیل‌گر نظامی مستقر در ماکائو، درباره ادعای پاکستان گفت: «از منظر چین، این موضوع در واقع تبلیغی قدرتمند به شمار می‌رود. این مسئله حتی کشورهایی مانند ایالات متحده را نیز شوکه خواهد کرد؛ واقعاً قدرت رقیب آن‌ها تا چه حد است؟ این سؤالی است که تمام کشورهایی که به خرید جنگنده فکر می‌کنند، و همچنین رقبای منطقه‌ای چین، باید با جدیت آن را در نظر بگیرند: چگونه باید با این واقعیت جدید مواجه شوند؟»

با این حال، برخی کارشناسان رویکرد محتاطانه‌تری دارند. به گفته آنان، اگر گزارش‌ها درباره‌ی خسارات متعدد هند صحت داشته باشند، شاید این مسئله بیشتر به ضعف در تاکتیک و برنامه‌ریزی نیروی هوایی هند بازگردد تا به پیشرفت‌های واقعی سلاح‌های چینی.

سینگلِتون، تحلیل‌گر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، گفت: «اگر گزارش‌های مربوط به از دست دادن چندین جنگنده توسط هند تأیید شود، این موضوع پرسش‌هایی جدی درباره‌ی آمادگی نیروی هوایی هند مطرح می‌کند، نه فقط در مورد پلتفرم‌های آن. رافال‌ها مدرن هستند، اما جنگ واقعی به ادغام سامانه‌ها، هماهنگی و بقا بستگی دارد، نه فقط به خریدهای پرزرق‌وبرق.»

مسئله دیگری که مشخص نیست، میزان اطلاعات هند درباره‌ی موشک PL-15 است.

برای مثال، اگر هند تصور می‌کرد پاکستان فقط نسخه‌ی صادراتی با برد کمتر را در اختیار دارد، ممکن است هواپیماهایش را بیش از حد در مناطق آسیب‌پذیر نگه داشته باشد.

همچنین ممکن است قوانین درگیری، خلبانان هندی را از شلیک نخست یا پاسخ دادن به جنگنده‌های پاکستانی منع کرده باشند. فابیان هافمن، پژوهشگر سیاست دفاعی در دانشگاه اسلو، نوشت که در چنین شرایطی، اشتباهات هند ممکن است عملکرد تسلیحات پاکستانی را مؤثرتر از واقعیت جلوه داده باشد.

کارشناسان همچنین یادآوری می‌کنند که حملات هوایی هند موفق شد چندین هدف را در خاک پاکستان مورد اصابت قرار دهد که نشان می‌دهد موشک‌های هند توانسته‌اند از سامانه‌های پدافند هوایی پاکستان عبور کنند. این سامانه‌ها عمدتاً از موشک‌های زمین‌به‌هوای ساخت چین، از جمله HQ-9B با برد بلند تشکیل شده‌اند.

گوهل، کارشناس دفاعی مستقر در لندن، گفت: «اگر رادارها یا سامانه‌های موشکی ساخت چین نتوانسته‌اند حملات هند را شناسایی یا دفع کنند، این مسئله نیز از نظر اعتبار صادرات تسلیحاتی چین، پیامدهای منفی خواهد داشت.»