صلح لرزان

صبح نو

بروزرسانی 1404/02/21 - 17:53

صبح نو/متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در ساعات پایانی بامداد ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ (۷ مه ۲۰۲۵) ارتش هند در یک عملیات گسترده موشکی به نام «عملیات سندور» چندین نقطه در خاک پاکستان و کشمیر تحت اداره پاکستان را هدف قرار داد. رسانه‌های پاکستانی گزارش دادند که در این حمله دست‌کم ۸ نفر کشته (از جمله چند کودک) و بیش از ۳۵ نفر مجروح شده‌اند بااین‌حال برخی منابع دیگر از جمله رویترز تعداد قربانیان را بسیار بیشتر و در حدود ۳۱ نفر گزارش کردند. ارتش پاکستان نیز اعلام کرد که در جریان درگیری‌های شبانه، توانسته پنج فروند هواپیمای جنگی و پهپاد هندی را ساقط کند.

امتداد این اخبار پس از درگیری‌های کشمیر سبب شد تا رسانه‌ها از این حوادث به‌عنوان شدیدترین درگیری میان دو همسایه هسته‌ای طی بیش از دو دهه اخیر یاد کنند. پاکستان بلافاصله پاسخ متقابل خود را آغاز کرد و نیروهای هوایی و موشکی آن، مناطق مرزی در ایالت پنجاب و کشمیر تحت اداره پاکستان را هدف قرار دادند. دفتر نخست‌وزیری پاکستان گزارش داد که در این مقابله هوایی، نیروی هوایی پاکستان دست‌کم پنج جنگنده و پهپاد هندی را سرنگون کرده است. منابع محلی در کشمیر هند نیز اعلام کردند که سه هواپیمای جنگی دیگر در ارتفاعات کوهستانی سقوط کرده و خلبانان آن‌ها مجروح شده‌اند. پس از چند روز درگیری و عملیات موشکی از هر دو سو، سرانجام روز شنبه ۲۰ اردیبهشت (۱۰ مه ۲۰۲۵)، دو طرف تحت توافق آتش‌بس کامل و فوری را اعلام کردند. در بیانیه‌های منتشرشده اشاره شد که این آتش‌بس پس از هفته‌ها تنش و تبادل موشک و پهپاد برقرار شده و کشته‌شدن ده‌ها غیرنظامی در هر دو طرف را کاهش داده است.
تنها ساعاتی پس از اعلام رسمی آتش‌بس میان هند و پاکستان، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده در شبکه اجتماعی خودش (Truth Social) با انتشار پیامی مدعی شد که این آتش‌بس نتیجه «مذاکرات طولانی شبانه با میانجی‌گری آمریکا» بوده است. او ضمن ستایش «فکر عاقلانه» رهبران دو کشور، به آن‌ها برای توقف درگیری تبریک گفت. این اظهارنظر با استقبال بخشی از رسانه‌های محافظه‌کار آمریکایی روبه‌رو شد، اما در سطح بین‌المللی با دیده تردید نگریسته می‌شود، به‌ویژه پس از آنکه مقامات هندی به ‌صراحت ادعای میانجی‌گری واشنگتن را رد کردند.

واقعیت ماجرا چه بود؟
درحالی‌که ترامپ و وزیر خارجه‌اش مارکو روبیو تلاش کردند نقش پررنگی برای واشنگتن در روند دستیابی به آتش‌بس تصویر کنند، ویکرام میسری، وزیر امور خارجه هند تأکید کرد که دو کشور مستقیما و بدون میانجی‌گری طرف ثالث وارد گفت‌وگو شده‌اند. منابع دولتی هند نیز در بیانیه‌های رسمی خود اعلام کرده‌اند که گفت‌وگوها محدود به توافق آتش‌بس بوده و نه بیشتر، درحالی‌که مارکو روبیو از آغاز «مذاکرات درباره مسائل متعدد» خبر داده بود - چیزی که دولت هند قویا رد کرد.
در همین حال، اسحاق دار، وزیر امور خارجه پاکستان نیز بدون اشاره‌ای به نقش واشنگتن، صرفا خبر آتش‌بس را در شبکه ایکس تأیید کرد، آن‌هم پس از حمله تلافی‌جویانه موشکی ارتش پاکستان به اهداف هندی که تنها چند ساعت پیش از اعلام توافق انجام شده بود.

تحلیلی بر انگیزه‌های ترامپ
ادعای ترامپ مبنی بر اینکه این توافق با میانجی‌گری شخص او و تیمش به نتیجه رسیده، تلاشی آشکار برای بهره‌برداری سیاسی از یک رویداد دیپلماتیک حساس تلقی می‌شود. او تلاش می‌کند نقش یک بازیگر کلیدی در صحنه جهانی را بازی کند. این روند مشابه اقدامات گذشته ترامپ است - از جمله در بحران کره شمالی و یا توافق‌های عادی‌سازی روابط اسرائیل با برخی کشورهای عربی - که در آن‌ها همواره بر نقش شخصی خود تأکید مضاعف داشته است.
ترامپ در تلاش است خود را به‌عنوان یک میانجی کارآمد در بحران‌های جهانی معرفی کند. این تلاش‌ها می‌تواند بخشی از استراتژی او برای تقویت تصویر خود در سیاست خارجی باشد، به‌ویژه در شرایطی که انتقادات داخلی در مورد سوابق او در عرصه دیپلماسی وجود دارد.

چرا این تلاش مورد تردید است؟
بررسی دقیق زمان‌بندی و اظهارات رسمی مقامات هند و پاکستان نشان می‌دهد که مذاکرات بین دو کشور عمدتا مستقیم بوده و نه چندجانبه. دولت هند تأکید کرده هیچ موضوعی جز آتش‌بس مورد مذاکره قرار نگرفته است. اطلاع‌رسانی مربوط به بازگشایی حریم هوایی و توقف عملیات نظامی، همگی توسط مقامات پاکستانی و هندی به‌ صورت مستقل و غیرهم‌زمان اعلام شده‌اند.
این شواهد، تصویر‌سازی ترامپ از یک توافق «دست‌یافته با هدایت آمریکا» را زیر سوال می‌برد. تحلیلگران سیاسی در دهلی‌نو و اسلام‌آباد می‌گویند اگرچه تماس‌های دیپلماتیک آمریکا قطعا در حاشیه درگیری‌ها جریان داشته، اما نمی‌توان ادعای ترامپ را به شکل مطلق و بی‌چالش پذیرفت.

دیپلماسی یا نمایشی برای جایزه صلح نوبل؟
اگرچه نقش دیپلماتیک ایالات متحده در کاهش تنش میان هند و پاکستان اهمیت دارد، اما روایت‌سازی دونالد ترامپ مبنی بر اینکه این توافق محصول مستقیم تلاش‌های شخصی اوست، بیشتر به یک اقدام تبلیغاتی برای نمایش رهبری در عرصه بین‌المللی شباهت دارد تا بازتابی از واقعیت‌های دیپلماتیک میدان. نمایشی که او را شاید ذره‌ای به آرزوی عجیبش یعنی دریافت جایزه صلح نوبل نزدیک کند. او که در اهداف از پیش مشخص شده‌ و شوهای تبلیغاتی‌اش نظیر موضوعات اوکراین و غزه ناکام مانده، حال در تلاش است تا این فرصت را در هند و پاکستان به نام خود بزند. تلاش او برای به‌ دست گرفتن گوی پیروزی در شرایطی که روایت‌های رسمی دولت‌های منطقه با او هم‌خوانی ندارند، بار دیگر سوال‌هایی درباره صداقت و اهداف پشت اظهارات سیاستمداران در فضای رسانه‌ای مطرح می‌کند.
دونالد ترامپ بار دیگر با ادعای نقش‌آفرینی در برقراری آتش‌بس میان هند و پاکستان، تلاش می‌کند خود را به‌عنوان یک میانجی صلح جهانی معرفی کند. او در شبکه اجتماعی خود نوشت که پس از «یک شب مذاکرات طولانی با میانجیگری آمریکا»، آتش‌بس کامل و فوری میان دو کشور حاصل شده است. بااین‌حال، مقامات هندی تأکید کرده‌اند که این توافق نتیجه مذاکرات مستقیم میان دو کشور بوده و نقش آمریکا در آن پررنگ نبوده است. این اقدام ترامپ در راستای تلاش‌های مکرر او برای دریافت جایزه صلح نوبل است.
درحالی‌که ترامپ سعی دارد این آتش‌بس را به نام خود ثبت کند، واقعیت‌های میدانی و اظهارات مقامات منطقه‌ای نشان می‌دهد که نقش او در این توافق محدود بوده است. این تلاش‌ها بیشتر به‌عنوان بخشی از کمپین تبلیغاتی برای کسب اعتبار بین‌المللی تلقی می‌شود.
در نهایت، اگرچه ترامپ در پی کسب عنوان «صلح‌ساز جهانی» است، اما اقدامات او بیشتر به‌عنوان نمایش‌های سیاسی برای جلب توجه و کسب امتیازهای داخلی و بین‌المللی ارزیابی می‌شود.

شرایط آتش‌بس و آینده آن
بر اساس اعلام وزارت خارجه هند، آتش‌بس میان هند و پاکستان از ساعت ۱۷:۰۰ به وقت محلی در روز شنبه آغاز شده است. هر دو کشور اعلام کرده‌اند که تمام عملیات نظامی در زمین، هوا و دریا را متوقف خواهند کرد .
بااین‌حال، تجربه نشان داده است که آتش‌بس‌های پیشین میان این دو کشور همواره شکننده بوده‌اند. اختلافات دیرینه به‌ویژه در مورد منطقه کشمیر و همچنین مجهز بودن هر دو کشور به سلاح‌های هسته‌ای، باعث می‌شود که هرگونه درگیری میان آن‌ها نگرانی‌های جدی در سطح بین‌المللی ایجاد کند.
در نهایت، باید دید که آیا این آتش‌بس جدید می‌تواند به یک صلح پایدار منجر شود یا خیر.