زور «قاهره» به «ماشه» می‌رسد؟

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1404/06/24 - 21:30

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در روزهایی که شمارش معکوس برای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل رو به اتمام است و سایه سنگین مکانیسم ماشه بر سر پرونده هسته‌ای ایران سنگینی می‌کند، تحولی دیپلماتیک در قاهره رقم خورد؛ شامگاه سه‌شنبه ۱۸ شهریور، در پایتخت مصر، توافقی حیاتی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به امضا رسید. این توافق نفس تازه‌ای به دیپلماسی هسته‌ای ایران بخشیده و می‌تواند مسیرهای تازه‌ای را برای تعویق مکانیسم ‌اسنپ‌بک‌ و حتی گشودن باب گفت‌وگوها با ایالات متحده، ایجاد کند.

مهر تایید بر توافق قاهره
ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از دوره‌ای پرتنش به دلیل حمله اسرائیل و سپس آمریکا به مراکز اتمی ایران، سرانجام با میانجی‌گری مصر بر سر شیوه‌نامه همکاری تازه به توافق رسیدند. این توافق بین سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی اتمی، در قاهره امضا شد. این توافق در حالی به امضا رسید که ضرب‌الاجل ۳۰روزه پس از اعلام تروئیکای اروپا به شورای امنیت برای آغاز روند بازگشت قطعنامه‌های تحریمی، به نیمه رسیده است.

این در حالی است که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران روز یکشنبه ۲۳ شهریور طی بیانیه‌ای چگونگی تعامل بین تهران و آژانس در شرایط جدید که به همکاری‌ها بعد از حملات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای تحت پادمان می‌پردازد، منتشر کرد. بیانیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی تبیین کرد که متن این ترتیبات مورد بررسی قرار گرفته و آنچه به امضا رسیده، در مجموع همان چیزی است که مصوب این کمیته بوده است.

رسانه‌های خارجی با اشاره به ماهیت توافق قاهره عنوان کرده‌اند که اگر ایران با این معاهده بتواند اروپا و آمریکا را متقاعد کند و همزمان خواسته‌های پادمانی آژانس را در چارچوب تعهدات پذیرفته‌شده برآورده سازد، این امکان وجود دارد که تهران از بن‌بست فعلی عبور کند. بنا به این تحلیل‌ها، تحقق این امر دشوار است، اما فرصتی تاریخی برای پایان دادن به سایه اسنپ‌بک و حرکت به سمت توافقی پایدار فراهم کرده است. این توافق واکنش‌های مثبتی را در میان کشورهای جهان به دنبال داشت؛ سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به توافق قاهره عنوان کرد که پکن از تفاهم اخیر میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استقبال کرده و‌ آن را گامی مثبت در جهت کاهش تنش در پرونده هسته‌ای ایران و بازسازی اعتماد متقابل میان طرفین می‌داند.

استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، نیز عنوان کرد: ما از توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسی‌ها در ایران به عنوان گامی مثبت استقبال می‌کنیم. ما منتظر اجرای سریع این توافق هستیم و لازم است که بر اهمیت همکاری کامل ایران با آژانس تاکید شود.

ادامه تضاد آرا
با این همه، به نظر می‌رسد همچنان اختلاف‌هایی میان ایران و آژانس بر سر شیوه اعمال این توافق‌نامه وجود دارد. آسوشیتدپرس در تاریخ ۱۰ سپتامبر گزارش داد که رافائل گروسی در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان کرد که توافق قاهره بازرسی از همه مراکز اتمی شامل تاسیسات هسته‌ای بمباران‌شده و مراکز بمباران‌نشده و همچنین حسابرسی از ذخایر مواد اتمی در ایران را شامل می‌شود.

از سوی دیگر، عراقچی تاکید کرده است که بازرسان آژانس به جز نیروگاه بوشهر حق بازدید از هیچ‌یک از تاسیسات اتمی ایران را ندارند. وزیر امور خارجه ایران روز پنج‌شنبه ۱۱سپتامبر درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران گفت که این مواد پس از حملات آمریکا و اسرائیل همچنان در زیر تاسیسات هسته‌ای بمباران‌شده مدفون هستند. وی افزود: اینکه این مواد قابل دسترسی هستند یا خیر یا وضعیت بخشی از آنها چگونه است، در‌حال‌حاضر از سوی سازمان انرژی اتمی در دست ارزیابی است.

این در حالی است که تهران هشدار داده که اعتبار توافق قاهره تا زمانی برقرار است که هیچ اقدام خصمانه‌ای علیه ایران صورت نگیرد، از جمله فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک. این امر بدان معناست که اگر این مکانیسم فعال شود، از نظر تهران توافق اخیر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعتباری نخواهد داشت. الجزیره طی گزارشی به تاریخ ۱۳ سپتامبر عنوان کرد که ایران قصد دارد از توافق قاهره به‌عنوان اهرمی برای مقابله با مکانیسم ماشه و تهدید موجود بازگشت قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل استفاده کند، چراکه طرف اروپایی همواره بر موضوع همکاری ایران و آژانس تاکید دارد و تهران نیز به‌رغم تمام مسائل و بمباران شدن تاسیسات خود، راه را روی آژانس به‌طور کامل مسدود نکرده است.

الجزیره در ادامه گزارش داد که ایران پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه و احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، تلاش دارد با استحکامات دیپلماتیک جلوی فشار آمریکا و متحدانش را بگیرد. بنا به گزارش الجزیره، این امر با تعمیق روابط ایران با روسیه و چین و همچنین تلاش برای یافتن زمینه مشترک با کشورهای عربی محقق می‌شود، امری که با حمله اخیر اسرائیل به دوحه با هدف ترور رهبران حماس کمی پررنگ‌تر شده است.

امید ضعیف اما ملموس به نجات دیپلماسی
همزمان مجله تایم در تاریخ ۱۳ سپتامبر طی گزارشی عنوان کرد که به‌رغم توافق صورت‌گرفته در قاهره، همچنان احتمال بازگشت تحریم‌ها وجود دارد و مشخص نیست که آیا این امر می‌تواند مانع از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بشود یا خیر. این مجله در گزارش خود عنوان کرد که واکنش تروئیکای اروپایی به توافق قاهره حاکی از آن است که این امر چه‌بسا به‌تنهایی نتواند بروکسل را راضی کند. بر این اساس، ایران و اروپا برای رسیدن به تفاهمی مشترک و کنار گذاشتن اختلاف‌های موجود به چارچوبی گسترده‌تر نیاز دارند، چارچوبی که بتواند رضایت دولت‌های اروپایی توافق برجام را نیز به دنبال داشته باشد.

این در حالی است که عباس عراقچی طی پستی در شبکه اجتماعی ایکس به کشورهای اروپایی هشدار داد که رویکردی منصفانه‌تر در قبال مساله هسته‌ای ایران اتخاذ کنند. وی نوشت: مساله تنها این نیست که سه کشور اروپایی هیچ حق قانونی، سیاسی یا اخلاقی برای فعال‌کردن سازوکار اسنپ‌بک ندارند، حتی اگر این حق را هم داشتند حکایت «استفاده نکنی از دستت رفته» اینجا کارآیی ندارد. از سوی دیگر، لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال، نیز پیش‌تر عنوان کرده بود که این توافق ممکن است در تعویق افتادن اسنپ‌بک موثر باشد، اما این مساله لزوما به معنای کافی بودن آن نیست.

تایم در گزارش خود همچنین عنوان کرد که گرچه ایران نسبت به آمادگی ادامه گفت‌وگوها با آمریکا که پس از جنگ ۱۲روزه متوقف شد اعلام آمادگی کرده است، اما به نظر می‌رسد کاخ سفید فعلا خود را کنار کشیده تا بتواند از طریق این بی‌کنشی هم تهران و هم بروکسل را تحت فشار قرار دهد. بر این اساس، موضع مقامات آمریکایی این است که با توجه به اختلاف جدی میان تهران-واشنگتن بر سر حدود و میزان غنی‌سازی اورانیوم، در‌حال‌حاضر ادامه گفت‌وگوها فایده چندانی نداشته و کاخ سفید ترجیح می‌دهد کماکان اجازه دهد تهدید ماشه کار خود را ادامه دهد.

با تمام این اوصاف، تلاش‌ها برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک برای این اختلاف‌ها همچنان ادامه دارد. بلومبرگ ۱۴ سپتامبر طی گزارشی عنوان کرد که وزیر خارجه اتریش به دنبال ایفای نقش به‌عنوان یک نیروی دیپلماتیک قوی در مساله جنگ اوکراین و مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران است. بنا به گزارش بلومبرگ، اتریش امیدوار است که بتواند به نیروی قوی‌تری در دیپلماسی جهانی و کانون حل‌وفصل مناقشات تبدیل شود و در همین راستا بیت ماینل رایزینگر، وزیر خارجه این کشور، به دنبال بازگرداندن وین به میز مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران است.

درحالی‌که تنش‌های هسته‌ای ایران به اوج رسیده و به نظر می‌رسد که تحریم‌ها و حملات نظامی، راه دیپلماسی را مسدود کرده، توافق قاهره فرصت تازه‌ای برای نجات دیپلماسی و جلوگیری از تشدید بحران ایجاد کرده است. اما باید منتظر ماند و دید که آینده این توافق چه سرنوشتی خواهد داشت. با توجه به نزدیک‌تر شدن مهلت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، می‌توان انتظار داشت که پرده پایانی این نمایش به‌زودی به اجرا دربیاید.