فایننشال تایمز: چرا نتانیاهو تسلیم فشار ترامپ شد؟

فرارو

بروزرسانی 1404/07/16 - 14:35

فایننشال تایمز: چرا نتانیاهو تسلیم فشار ترامپ شد؟

فرارو/متن پیش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

گزارش فایننشال‌تایمز نشان می‌دهد دونالد ترامپ با بهره‌گیری از نفوذ سیاسی، جاه‌طلبی شخصی برای کسب صلح نوبل و فشار بر متحدان عرب، بنیامین نتانیاهو را وادار کرده با طرح صلحی همراه شود که برخلاف وعده‌هایش، مسیر تشکیل دولت فلسطینی را باز می‌گذارد. ترامپ با تحقیر علنی نتانیاهو و کنترل روند مذاکرات از کاخ سفید، عملاً ابتکار صلح خاورمیانه را در دست گرفته است؛ تغییری که نخست‌وزیر اسرائیل را از متحد قابل اعتماد به مهره‌ای ناگزیر تبدیل کرده است.

آندره انگلند-فایننشال تایمز| دو هفته مانده به سفر به آمریکا برای گفت‌وگو درباره طرحی جهت پایان دادن به جنگ غزه، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در برابر هواداران تندرو خود در یکی از شهرک‌های اسرائیلی واقع در کرانهٔ باختری اشغالی ایستاد و با لحنی قاطع وعده داد: «هیچ دولت فلسطینی‌ای وجود نخواهد داشت. این سرزمین از آن ماست. اما اکنون، در اتاقی از هتلی در نیویورک و در کنار نزدیک‌ترین مشاورانش و مذاکره‌کنندگان آمریکایی، او به پیش‌نویس سندی چشم دوخته بود که برای طرح صلحی با حمایت دونالد ترامپ تدوین شده بود و در پایان آن، درست برخلاف وعدهٔ علنی نتانیاهو، عبارتی درج شده بود که از «مسیر معتبر» به‌سوی ایجاد یک دولت فلسطینی در آینده سخن می‌گفت.

رؤیای نوبل و معامله صلح: دو انگیزه پشت طرح ترامپ
پیش‌نویس صلحی که دونالد ترامپ روی میز گذاشته بود، محصول دوری فشرده از رایزنی و لابی‌گری با قطر، عربستان سعودی و دیگر کشورهای بانفوذ عرب بود؛ روندی که از خشم رئیس‌جمهور آمریکا نسبت به حملهٔ ۹ سپتامبر اسرائیل به مذاکره‌کنندگان سیاسی حماس در دوحه نیز بهره گرفت. این فشار دیپلماتیک با بازگشت و نفوذ دوبارهٔ جارد کوشنر، داماد و فرستادهٔ پیشین ترامپ در امور خاورمیانه تقویت شد و به آن بُعدی اجرایی بخشید.

به گفتهٔ افرادی که در جریان این روند قرار داشته‌اند، هدف این تیم تأمین دو جاه‌طلبی سیاسی و شخصی برای رئیس‌جمهور بود: نخست، تضمین آزادی ۴۸ گروگان اسرائیلی در دست حماس و پایان دادن به جنگ غزه؛ و دوم، زنده نگه داشتن رؤیای ترامپ برای میانجیگری یک آشتی بزرگ میان اسرائیل و عربستان سعودی؛ رویایی که از همان دورهٔ نخست ریاست‌جمهوری‌اش در پی تحقق آن بود.

دو مقام اسرائیلی دخیل در مذاکرات می‌گویند زمان‌بندی این تلاش‌ها به‌هیچ‌وجه تصادفی نبود. ترامپ آشکارا اعلام کرده بود که می‌خواهد جنگ تا دومین سالگرد حملهٔ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل به پایان برسد. هم‌زمان، جایزهٔ صلح نوبل که او مشتاق دریافتش است نیز در همین ماه اعلام می‌شود. یک دیپلمات پیشین اسرائیلی که در واشنگتن از سوی خانواده‌های گروگان‌ها پیگیر پرونده بوده، می‌گوید: «ترامپ از همان ابتدا فهمید گروگان‌ها کلیدهایی هستند که تمام درهای خاورمیانه را باز می‌کنند.» او با گروگان‌های آزادشده دیدار کرده، برخی را به نام می‌شناخته و روند بهبودشان را پس از ماه‌ها اسارت دنبال کرده است؛ شخصی که بسیار فراتر از رابطهٔ نتانیاهو با آنهاست. استیو ویتکاف، فرستادهٔ ویژهٔ ترامپ، نیز به‌طور منظم برای خانواده‌هایی که همچنان در انتظار آزادی عزیزانشان هستند پیام می‌فرستد و این تماس‌های مداوم به بخشی از راهبرد انسانی کاخ سفید برای پیشبرد روند مذاکرات تبدیل شده است.

برای آن‌که آزادی همهٔ گروگان‌ها به‌طور هم‌زمان عملی شود و «طرح بزرگ ترامپ» برای خاورمیانه به جریان بیفتد، رئیس‌جمهور آمریکا ناچار بود نتانیاهو را به دادن امتیاز وادارد و او را به ارائهٔ نقشه‌ای روشن برای دوران پس از جنگ ترغیب کند. این اقدام نه‌فقط برای متقاعد ساختن حماس بلکه برای آرام کردن متحدان عربی واشنگتن بود؛ کشورهایی که به‌گفتهٔ منابع مطلع از رفتار تند اسرائیل در سراسر منطقه به‌شدت آزرده شده بودند.

پشت پرده تحقیر؛ تماس تلفنی اجباری و مستقر شدن قطری‌ها در کاخ سفید
قطر در میان این بازیگران نقش ویژه‌ای داشت: میزبان دفتر سیاسی حماس و محور دو سال تلاش‌های میانجیگرانهٔ پیچیده. بااین‌حال، حملهٔ اسرائیل به دوحه درست زمانی رخ داد که حماس مشغول بررسی پیشنهاد آتش‌بسی از سوی استیو ویتکاف بود. این اقدام ناگهانی نتانیاهو، ترامپ را خشمگین کرد و او را بر آن داشت تا فشارهای بیشتری بر نخست‌وزیر اسرائیل وارد کند تا مسیر مذاکرات از دست نرود.

در واقع، وقتی بنیامین نتانیاهو سرانجام در ۲۹ سپتامبر وارد کاخ سفید شد، چند روز پس از آن‌که ترامپ طرح صلح خود را به رهبران عرب ارائه کرده بود رئیس‌جمهور آمریکا گوشی تلفن را به دست او داد تا عذرخواهی فروتنانه‌اش از نخست‌وزیر قطر را مستقیماً بشنود. به گفتهٔ یک مقام پیشین آمریکایی که همچنان با رهبران خاورمیانه در تماس است، همان حملهٔ اسرائیل به دوحه «در را به روی همهٔ این تحولات گشود». این مقام تاکید کرد: این حمله برای ترامپ تحقیرآمیز بود اما «به او اجازه داد بگوید، شما خراب کردید، من دارم شما را نجات می‌دهم و این پایانش است»؛ او با لحنی طنزآمیز، عذرخواهی بعدی نتانیاهو از قطر در دفتر کاخ سفید را به «یک ویدئوی گروگان‌گیری» تشبیه کرد. در همین حال، هنگامی که نتانیاهو و تیمش تلاش می‌کردند برخی بندهای «طرح صلح ۲۰‌بندی ترامپ» تعدیل کنند، یک تیم فنی قطری در فاصله‌ای نه‌چندان دور، درون کاخ سفید مستقر بود؛ موضوعی که به گفتهٔ فردی آگاه از روند رویدادها نشان‌دهندهٔ وزن واقعی قطر در پشت‌صحنهٔ مذاکرات بود.

یکی از افرادی که پیش‌نویس‌های طرح صلح را دیده بود می‌گوید: «امکان نداشت بیش از چند کلمه اینجا و آنجا تغییر داده شود.» به‌عنوان نمونه، نتانیاهو و مذاکره‌کنندگان اسرائیلی به‌دنبال گرفتن یک امتیاز بزرگ بودند؛ فرصتی برای بازگشت به جنگ در صورت تشخیص اسرائیل مبنی بر اینکه حماس بندی از توافق را نقض کرده است. اما به گفتهٔ همین منبع، به تیم اسرائیلی صریحاً گفته شد: «به دنبال راه‌فرارها نگردید.» ترامپ خود به رهبران عرب تضمین داده بود که اسرائیل دوباره جنگ را آغاز نخواهد کرد.

از متحد مطمئن تا منبع بحران؛ نتانیاهو در دام ترامپ
بدین‌ترتیب، در دل زبان خشک و حقوقی «طرح صلح ترامپ» پیشنهادهایی گنجانده شده بود که برای احزاب افراطی و مسیحاییِ حامی ائتلاف نتانیاهو کاملاً غیرقابل‌تحمل به نظر می‌رسید. این سند به‌صراحت جابه‌جایی اجباری را رد می‌کرد و تصریح داشت که ساکنان غزه آزادند از این محاصره خارج شوند و هر زمان خواستند بازگردند. بر پایهٔ همین متن، نه‌تنها اسرائیل اجازه نداشت غزه را اشغال یا ضمیمه کند، بلکه از ساخت شهرک‌های جدید در آنجا نیز منع می‌شد. علاوه بر این، سازمان ملل که نتانیاهو آن را منفور می‌داند حق می‌یافت برای تغذیه فلسطینیانی که زیر محاصرهٔ اسرائیل گرفتار گرسنگی‌اند، دوباره به این منطقه بازگردد.

با این‌همه، در متن طرح صلح آن‌قدر امتیاز گنجانده شده بود که آبروی نتانیاهو نیز حفظ شود. طبق این سند، حماس از هرگونه نقش در حکومت فلسطینی کنار گذاشته می‌شد و نوار غزه به‌طور کامل غیرنظامی می‌شد. ادارهٔ موقت غزه به دست کمیته‌ای از تکنوکرات‌های فلسطینی و یک نهاد نظارتی بین‌المللی به ریاست ترامپ سپرده می‌شد؛ نه به تشکیلات خودگردان فلسطین که اکنون بر بخش‌هایی از کرانهٔ باختری حکومت می‌کند. تأمین امنیت این منطقه نیز بر عهدهٔ یک نیروی بین‌المللی قرار می‌گرفت.

اما آنچه به گفتهٔ دو مقام اسرائیلی بیش از همه برای نتانیاهو اهمیت داشت، زبان و لحن ترامپ هنگام اعلام طرح بود؛ رئیس‌جمهور آمریکا صریحاً گفت اگر حماس این توافق را رد کند، «اسرائیل حمایت کامل من را برای خاتمه دادن به تهدید حماس خواهد داشت.» نتانیاهو که در کنار او ایستاده بود، چهره‌ای مغموم و سنگین داشت. نخست‌وزیری که سال‌ها با سه رئیس‌جمهور آمریکا یعنی بیل کلینتون، باراک اوباما و جو بایدن دست‌وپنجه نرم کرده و از بسیاری پیشی گرفته بود، اینک زیر فشار شدید کسی قرار داشت که خود با اعتماد گفته بود: «دوست‌ترین فردی هستم که اسرائیل تاکنون در کاخ سفید داشته است.»

هرچند ترامپ با رویکرد معاملاتی‌اش در سیاست و تصمیم‌گیری‌های دمدمی‌مزاج خود سال‌ها متحدان آمریکا را نگران کرده، نتانیاهو تا مدت‌ها رئیس‌جمهور و پایگاه سیاسیِ به‌شدت حامی اسرائیل او را منبعی قابل اتکا برای پشتیبانی می‌دید. اما اوایل امسال ترامپ با افشای این‌که آمریکا مذاکرات غیرمستقیم با ایران داشته، نخست‌وزیر اسرائیل را غافلگیر کرد و سپس با یادآوری این‌که اسرائیل با میلیاردها دلار کمک واشنگتن سر پا مانده، او را در تنگنای سیاسی و خجالت‌بار قرار داد.