قبح اختلاس ریخته چون وجدان جمعی ضعیف شده است

عصر ايران

بروزرسانی 1404/08/28 - 23:57

قبح اختلاس ریخته چون وجدان جمعی ضعیف شده است

عصر ایران/متن پیش رو در عصر ایران منتشر شده و بازنشر در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

دشواری زمینه های کسب درآمد و زیست اقتصادی برای آحاد مردم مسیرهای ناسالم فعالیت های اقتصادی را افزایش داده و دست مفسدین را باز می گذارد.

سعید معیدفر، جامعه ‌شناس در گفت و گو با «عصرایران» درباره اینکه چرا خبر اختلاس مردم را مثل قبل متعجب نمی کند، اظهار داشت: وقتی امری به دلیل رواج بیش از حد قبح خود را از دست می دهد، کم‌کم افکار عمومی آن موضوع را عادی می دانند. در واقع از وجدان جمعی برخوردار است، بنابراین وقتی که وجدان قوی باشد، برابر کوچک ترین امر خطایی واکنش نشان می دهد. اما وقتی ناهنجاری به طور متعددی اتفاق می‌افتد، وجدان جمعی به طور کاملا طبیعی تاثیر خود را کمکم از دست داده و عملا با امر ناهنجار کنار می‌آید. در این باره جامعه شناسان توضیح داده اند بین وجدان جمعی و جرم رابطه‌ای وجود دارد.

عضو سابق هیأت علمی دانشگاه تهران در ادامه گفت: وقتی در جوامع حساسیت‌ها نسبت به فساد کم‌رنگ می‌شود و افکار عمومی نسبت به جرم یا مشکل واکنش جدی‌یی نشان نمی دهد، به خودیِ خود زمینه جرم یا فساد برای سوءاستفاده گران فراهم می شود.

به این معنی که اگر مجرمین به خاطر وجدان جمعی که در جامعه وجود داشت، با سختی و مشقت سراغ جرم می رفتند، به این تشخیص می رسند که راحت تر می‌توانند هر کاری که برای منفعت شخصی می خواهند انجام بدهند، انجام بدهند.

بنابراین تعداد افرادی که در مسیر سوءاستفاده قدم بر می دارند، بیشتر خواهد شد. به هرحال وقتی جامعه به یک امری حساسیت زیادی داشته باشد، وقوع جرم کم و بالعکس زیاد می شود. بنابراین تکثیر فساد در جامعه ما به بی تفاوتی افکار عمومی به پدیده نامأنوس جرم ربط پیدا می کند.

او افزود: فساد طبعا ناشی از ساختار ناکارآمد اقتصادی است. دشواری زمینه های کسب درآمد و زیست اقتصادی برای آحاد مردم مسیرهای ناسالم فعالیت های اقتصادی را افزایش داده و دست مفسدین را باز می گذارد.

در واقع ویژگی رانتی نظام تصمیم گیری و اجرایی، فضا را برای سوءاستفادهِ سوءاستفاده گران فراهم می کند و دست کسانی که تلاش می کنند و برای اقتصاد کشور قدم های مثبتی بر می‌دارند، از مناسبات اقتصادی کوتاه می شود.

این صاحب نظر تصریح کرد: درباره اینکه فساد امری فردی یا ساختاری است، باید اینطور توضیح داد که وقتی فساد بیش از حد اتفاق بیفتد، ریشه در ساختار ناسالم اقتصادی و سیاسی دارد. همچنین از یک طرف قدرت و مولفه های فاسد آن و از طرفی دیگر، قواعد ناسالم اقتصادی فساد را بیش از حد سهل و راحت می کند. آنهم در شرایطی که وجدان جمعی جامعه هم از کار افتاده یا مختل شده است.

وی توضیح داد: در پاسخ به این پرسش که توجه به چه الزام‌هایی برای کنترل فساد باید در دستور کار قرار بگیرد، لازم به توضیح است، طبعا یک جامعه ناسالم زمینه‌ساز فساد است که این جامعه در زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم مشکلات زیادی دارد. به عبارت دیگر، چنین جامعه ای تعادل های طبیعی خودش را از دست داده است.

وقتی جوامع در چنین موقعیتی قرار می گیرند، با میزان زیادی از جرائم مختلف مواجه می شوند. طبعا برای کاهش جرم و در نتیجه بهبود، تصمیم گیران و دست اندرکاران باید شرایط را برای زیست اجتماعی سالم فراهم کنند. در واقع اگر جامعه به طور دستکاری نشده بتواند بقا و حیات داشته باشد، تا حد زیادی می تواند مساله هایش را حل و مشکلاتش را رفع کند. اما اگر یکسری عناصر مزاحم که عمدتا از طریق اعمال قدرت ناسالم فعالیت می کنند و روندهای عادی را به هم می ریزند و زیست اجتماعی را از کار می اندازد، بتوانند خودنمایی کنند، به قول قدیمی ما می شود از آب گل آلود ماهی گرفت.

این چهره خاطرنشان کرد: همچنین باید به سهم و نقش تحریم ها در افزایشی شدن میزان فساد اشاره کرد. در واقع از آنجا که تحریم عملا رابطه اقتصادی کشور با کشورهای دیگر را به هم می ریزد و نمی گذارد، کشور تجارت لازم را داشته باشد، طبعا یک حیات غیرطبیعی آزمایشگاهی شکل می گیرد تا زمینه برای بروز و ظهور انواع و اقسام فساد فراهم شود. خب! بارها شنیده ایم، افرادی به شکل محرمانه ای برای دور زدن تحریم ها به کار گرفته می شوند که نباید شناخته شوند.

چنین موقعیتی به طور طبیعی و غیرقابل اجتنابی «شفافیت» را از جامعه می گیرد. چرا که در جامعه ای که با محیط خودش ارتباط به دور از محرومیت ها و محدودیت ها داشته باشد، قاعدتا در نظام اقتصادی و نظام بین الملل شفافیت وجود دارد که کشوری که تحریم است، نمی تواند از این موهبت بهره ببرد. بنابراین ناچار است برای بقا، از شیوه هایی غیرشفاف استفاده کند که خودِ همین شیوه های غیرشفاف افرادی را به وجود می آورد که در جامعه ما سلطانِ سکه و . . . شناخته می شوند. البته کسانی که دستگیر می شوند، اکثرشان خرده پا هستند. یعنی جریان های اصلی فساد در جوامعی که به خاطر تحریم رویکردی غیرشفاف دارند، به دام نمی افتند.

معیدفر در پایان تاکید کرد: تا زمانی که با نظام بین الملل تعامل نکنیم و همچنین در مدیریت داخلی اصرار به نادیده گرفتن واقعیت های پیرامون داشته باشیم، سوءاستفاده گران همچنان سوءاستفاده و موجبات رونق فساد را فراهم خواهند کرد.