برگزیده

روزگار بشار اسد

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1404/09/25 - 11:20

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

بشار اسد، رئیس‌جمهور مخلوع سوریه، پس از فرار به مسکو در دسامبر۲۰۲۴، اکنون در منطقه لوکس روبلیوفکا زندگی می‌کند و همنشین سایر دیکتاتورهای برکنار شده است. او دوباره چشم‌پزشکی می‌خواند و با وجود ثروت فراوان، همچنان منزوی است. اسد از هرگونه فعالیت سیاسی منع شده‌ است.

در سال۲۰۱۱، گروهی از پسران نوجوان با اسپری روی دیوار زمین بازی مدرسه خود هشداری نوشتند: «نوبت توست، دکتر.» این شعار دیواری تهدیدی نه چندان آشکار بود مبنی بر اینکه بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، چشم‌پزشک تحصیل‌کرده لندن، نفر بعدی در صف دیکتاتورهای عرب خواهد بود که توسط بهار عربیِ آن زمان سرنگون شدند. ۱۴سال طول کشید تا نوبت به بشار برسد؛ ۱۴ سالی که طی آن ۶۲۰هزار نفر کشته و نزدیک به ۱۴‌میلیون نفر آواره شدند، اما در نهایت اسد سرنگون شد و در نیمه‌شب به مسکو گریخت.

«ویلیام کریستو» و «پیوتر زاور» در گزارش دیروز دوشنبه (۲۴ آذر) در گاردین نوشتند، اما پس از ترک قدرت و تبعید به مسکو، گزارش شده که اسد دوباره در حال تلاش برای آموزش پزشکی خود است. به گفته یک منبع موثق، رهبر آخرین رژیم بعثی خاورمیانه اکنون در کلاس درس نشسته و دروس چشم پزشکی را می‌گذراند. یکی از دوستان خانواده اسد که با آنها در ارتباط بود، گفت: «او در حال یادگیری زبان روسی و گذراندن دروس چشم پزشکی است.» وی ادامه داد: «این علاقه شخصی اوست. او به پول نیاز ندارد. حتی قبل از شروع جنگ در سوریه، او مرتبا در دمشق به چشم پزشکی مشغول بود.» این نشان می‌دهد که نخبگان ثروتمند در مسکو می‌توانند مشتریان هدف او باشند.

یک سال پس از سرنگونی رژیم اسد در سوریه، خانواده‌اش زندگی منزوی، آرام و لوکسی را در مسکو و امارات متحده عربی سپری می‌کنند. یکی از دوستان خانوادگی، منابعی در روسیه و سوریه و همچنین داده‌های فاش‌شده، پرتوی بر زندگی دیکتاتور سابق سوریه انداخته است. به گفته دو منبع آگاه، این خانواده احتمالا در روبلیوفکا، یک مجتمع مسکونی معتبر و محصور برای نخبگان مسکو، ساکن هستند. در آنجا، آنها با امثال ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور سابق اوکراین که در سال ۲۰۱۴ از کی‌یف فرار کرد و گمان می‌رود در این منطقه زندگی می‌کند، همنشین هستند.

خانواده اسد پول نمی‌خواهند. پس از سرکوب‌های سال ۲۰۱۱ که خانواده اسد از بخش عمده‌ای از سیستم مالی جهان محروم شدند، این خانواده بخش زیادی از ثروت خود را در مسکو قرار دادند؛ جایی که نهادهای نظارتی غربی نمی‌توانستند به آن دست بزنند. با وجود اقامت راحتشان، این خانواده از حلقه‌های نخبگان سوری و روسی که زمانی از همنشینی با آنها لذت می‌بردند، جدا شده‌اند. پرواز ۱۱ ساعته بشار از سوریه باعث شد که نزدیکانش احساس رهاشدگی کنند و مسوولان روسی‌ مانع از تماس او با مقامات ارشد رژیم می‌شوند.

این دوست خانوادگی گفت: «آنها زندگی بسیار آرامی دارند. او ارتباط بسیار کمی با دنیای خارج دارد. او فقط با چند نفر از افرادی که در کاخش بودند، مانند منصور عزام [وزیر سابق امور ریاست جمهوری سوریه] و یاسر ابراهیم [از دوستان حلقه اقتصادی ارشد اسد]، در تماس است.» یک منبع نزدیک به کرملین گفت که اسد تا حد زیادی از چشم پوتین و نخبگان سیاسی روسیه افتاده است. این منبع گفت: «پوتین علاقه زیادی به رهبرانی که قدرت خود را از دست می‌دهند، ندارد و اسد دیگر به‌عنوان یک چهره بانفوذ یا حتی یک مهمان برای شام دیده نمی‌شود. از دیدگاه مسکو اسد یک رهبر بی‌مصرف است.»

اسد در ساعات اولیه ۸ دسامبر ۲۰۲۴، هنگامی که شورشیان سوری از شمال و جنوب به پایتخت نزدیک می‌شدند، به همراه پسرانش از دمشق فرار کرد. آنها با اسکورت نظامی روسیه به پایگاه هوایی حمیمیم منتقل و از آنجا با هواپیما از کشور خارج شدند. اسد به خانواده یا متحدان نزدیک رژیم خود در مورد فروپاشی قریب‌الوقوع هشدار نداد و آنها را به حال خود رها کرد. «الی حاتم»، وکیلِ رفعت اسد، عموی بشار، به یاد می‌آورد که چگونه موکلانش پس از فرار بشار، وحشت‌زده با او تماس می‌گرفتند و مطمئن نبودند که چگونه از سوریه فرار کنند. حاتم گفت: «وقتی آنها به حمیمیم رسیدند، به سربازان روسی گفتند که آنها خانواده اسد هستند، اما آنها انگلیسی یا عربی صحبت نمی‌کردند. بنابراین هشت نفر از آنها مجبور شدند در ماشین‌های خود جلوی پایگاه بخوابند.» تنها پس از مداخله یک مقام ارشد روسی بود که خانواده موفق به فرار به عمان شدند.

به گفته منبعی آشنا وضعیت سلامت اسما، بانوی اول سابق، پس از درمان تحت نظارت سرویس‌های امنیتی روسیه بهبود یافته است. با تثبیت وضعیت سلامت اسما، دیکتاتور سابق مشتاق است تا روایت خود را از ماجرا منتشر کند. او مصاحبه‌هایی با «آرتی» و یک پادکستر محبوب راست‌گرای آمریکایی ترتیب داده است، اما منتظر تایید مقامات روسی برای حضور در رسانه‌ها است. به نظر می‌رسد روسیه مانع از حضور اسد در ملأ عام شده است. «البروس کوتراشف»، سفیر روسیه در عراق، در مصاحبه‌ای نادر در ماه نوامبر با رسانه‌های عراقی در مورد زندگی اسد در مسکو، تایید کرد که دیکتاتور سرنگون‌شده از هرگونه فعالیت عمومی منع شده است. کوتراشف گفت: «اسد ممکن است اینجا زندگی کند؛ اما نمی‌تواند در فعالیت‌های سیاسی شرکت کند... او حق شرکت در هیچ فعالیت رسانه‌ای یا سیاسی را ندارد. آیا چیزی از او شنیده‌اید؟ نشنیده‌اید، زیرا او اجازه این کار را ندارد؛ اما او در امان و زنده است.»

به نظر می‌رسد زندگی برای فرزندان اسد با اختلال نسبتا کمی ادامه دارد. دوست خانوادگی که چند ماه پیش با برخی از بچه‌ها ملاقات کرده بود، گفت: «آنها کمی گیج هستند. فکر می‌کنم هنوز کمی شوکه هستند. آنها فقط دارند به زندگی بدون اینکه خانواده اول باشند، عادت می‌کنند.» تنها باری که خانواده اسد - بدون بشار - از زمان پایان رژیمشان در ملأ عام دیده شده‌اند، در مراسم فارغ‌التحصیلی دخترش زین اسد در ۳۰ ژوئن بود، جایی که او مدرک روابط بین‌الملل را از MGIMO، دانشگاه نخبگان مسکو که بخش زیادی از طبقه حاکم روسیه در آن تحصیل می‌کنند، دریافت کرد.

حافظ که زمانی به‌عنوان جانشین بالقوه بشار معرفی می‌شد، از زمان انتشار ویدئویی در تلگرام در ماه فوریه که در آن روایت خود از فرار خانواده از دمشق را ارائه می‌داد، تا حد زیادی از انظار عمومی کناره‌گیری کرده است. او انکار می‌کند که آنها متحدان خود را رها کرده‌اند. وی ادعا می‌کرد که مسکو به آنها دستور داده سوریه را ترک کنند. طبق داده‌های فاش‌شده، حافظ بیشتر رسانه‌های اجتماعی خود را بسته و در عوض با نام مستعار حساب‌های کاربری ایجاد کرده است. به گفته منبع نزدیک به خانواده، بچه‌ها و مادرشان بیشتر وقت خود را صرف خرید می‌کنند و خانه جدیدشان در روسیه را با کالاهای لوکس پر می‌کنند.

داده‌های فاش‌شده روسیه نشان می‌دهد که زین اسد مرتبا لباس‌های گران‌قیمت می‌خرد، در یک سالن پدیکور مجلل ثبت‌نام کرده و عضو یک باشگاه ورزشی ممتاز در مسکو است. فرزندان اسد همچنین مرتبا به امارات متحده عربی سفر می‌کنند و اسما حداقل در یک مورد در سفر به آنها پیوسته است. سوابق پروازهای فاش‌شده‌ای که گاردین از سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳ مشاهده کرده است، نشان می‌دهد که امارات مدت‌هاست که به مقصد مورد علاقه خانواده اسد، حتی زمانی که در قدرت بودند، تبدیل شده است. کریم و حافظ سفرهای مکرری بین ابوظبی، مسکو و سوریه انجام داده‌اند، از جمله پروازهایی در نوامبر ۲۰۲۲ و سپتامبر ۲۰۲۳. در ابتدا، خانواده اسد امیدوار بودند که از مسکو به امارات نقل مکان کنند. امارات برای آنها مکان بسیار آشناتری بود. به گفته دوست خانوادگی، آنها روسی صحبت نمی‌کردند و برای جا افتادن در حلقه‌های اجتماعی روسیه مشکل داشتند. با این حال، خانواده اکنون متوجه شده‌اند که جابه‌جایی دائمی فعلا اتفاق نخواهد افتاد؛ زیرا حتی امارات که بسیاری از نخبگان مشکوک جهان را در خود جای داده است، از میزبانی اسد احساس نگرانی می‌کند.