چرا سرطان ریه درمیان افراد غیرسیگاری رو به افزایش است؟

زومیت/ تعداد موارد سرطان ریه در میان افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند رو به افزایش است. این نوع بیماری با سرطان ریه‌ ناشی از سیگار متفاوت است، پس علت آن چیست؟

مارتا برای اولین بار زمانی متوجه شد بدنش مثل همیشه کار نمی کند که سرفه‌اش تغییر کرد و مخاط مجاری تنفسی‌اش غلیظ‌تر از همیشه شد. پزشکان مارتا این علائم را ناشی از بیماری نادری دانستند که باعث التهاب مزمن ریه‌هایش می‌شد.

---

بازار

---

اما وقتی بالاخره عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام شد، لکه‌ای مشکوک در ریه‌‌ی مارتا دیده شد. اول سی‌تی اسکن انجام شد و بعد از آن برونکوسکوپی (فرایندی که در آن یک لوله‌ی بلند برای بررسی راه‌های هوایی وارد ریه‌ها می‌شود) انجام گرفت تا نمونه‌ی بافت گرفته شود.

حدود چهار ماه بعد از اینکه مارتا برای اولین بار علائمش را به پزشک عمومی‌اش گفته بود، تومور از بدنش خارج شد و تشخیص نهایی مشخص شد: سرطان ریه در مرحله‌ی سوم، نوع A، تومور به گره‌های لنفاوی اطراف نفوذ کرده بود، اما هنوز به اندام‌های دوردست گسترش نیافته بود. مارتا در آن زمان ۵۹ ساله بود.

سرطان ریه شایع‌ترین نوع سرطان در سطح جهان و همچنین اصلی‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان است.

در سال ۲۰۲۲، حدود ۲٫۵ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شدند و بیش از ۱٫۸ میلیون نفر جان خود را بر اثر آن از دست دادند. اگرچه موارد ابتلا به سرطان ریه مرتبط با مصرف سیگار همچنان بیشترین سهم را در میان تشخیص‌ها در سراسر جهان دارند، اما نرخ مصرف دخانیات طی چند دهه‌ی گذشته در حال کاهش بوده است. با ادامه روند کاهش تعداد افراد سیگاری در بسیاری از کشورهای جهان، نسبت موارد سرطان ریه در میان افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، رو به افزایش است. در حال حاضر، بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از موارد تشخیص سرطان ریه مربوط به افرادی است که هرگز سیگار نکشیده‌اند.

دکتر آندریاس ویکی، متخصص سرطان‌شناسی در بیمارستان دانشگاه زوریخ سوئیس، می‌گوید: «سرطان ریه در افراد غیرسیگاری در حال ظهور به‌عنوان نوعی بیماری مستقل با ویژگی‌های مولکولی متمایز است که به‌طور مستقیم بر تصمیم‌گیری‌های درمانی و نتایج تأثیر می‌گذارد.» درحالی‌که میانگین سنی هنگام تشخیص در افراد سیگاری و غیرسیگاری مشابه است، افراد جوان‌تری که به سرطان ریه مبتلا می‌شوند اغلب کسانی هستند که هرگز سیگار نکشیده‌اند. او می‌گوید: «وقتی بیمار ۳۰ یا ۳۵ ساله‌ای را با سرطان ریه می‌بینیم، معمولاً از افراد غیرسیگاری هستند.»

تفاوت دیگر تشخیص سرطان ریه در افراد سیگاری و غیرسیگاری در نوع سرطانی است که تشخیص داده می‌شود. تا دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، شایع‌ترین نوع سرطان ریه، «کارسینوم سلول سنگفرشی» بود؛ نوعی که از سلول‌های پوشاننده ریه‌ها آغاز می‌شود. در مقابل، سرطان ریه در افراد غیرسیگاری تقریباً به‌طور کامل از نوع «آدنوکارسینوم» است؛ نوعی که از سلول‌های تولیدکننده مخاط منشأ می‌گیرد که اکنون شایع‌ترین نوع سرطان ریه هم در افراد سیگاری و هم غیرسیگاری محسوب می‌شود.

آدنوکارسینوم نیز مانند سایر انواع سرطان ریه، معمولاً در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. ویکی می‌گوید: «اگر توموری به اندازه یک سانتی‌متر در جایی از ریه پنهان شده باشد، اصلاً متوجهش نمی‌شوید.» علائم اولیه مانند سرفه‌ی مداوم، درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس یا خس‌خس سینه معمولاً زمانی ظاهر می‌شوند که تومور بزرگ‌تر شده یا گسترش یافته است. علاوه بر این، پیوند تاریخی قوی میان مصرف دخانیات و سرطان ریه ممکن است باعث شود افراد غیرسیگاری علائم خود را به دلایل دیگری نسبت دهند. ویکی توضیح می‌دهد: «به همین دلیل، بیشتر موارد سرطان در افراد غیرسیگاری تنها در مرحله‌ی ۳ یا ۴ تشخیص داده می‌شوند.»

سرطان ریه در افراد غیرسیگاری در زنان نیز شایع‌تر است. زنانی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، بیش از دو برابر بیشتر از مردان غیرسیگاری در معرض ابتلا به سرطان ریه هستند. گذشته از تفاوت‌های آناتومی ریه و عوامل محیطی، بخشی از پاسخ ممکن است در جهش‌های ژنتیکی نهفته باشد که در زنان، به‌ویژه زنان آسیایی، شایع‌تر هستند. یکی از رایج‌ترین این جهش‌ها، جهشی‌ به نام EGFR است.

ویکی توضیح می‌دهد سلول‌های سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، معمولاً شامل مجموعه‌ای از جهش‌ها هستند که احتمالاً عامل ایجاد سرطان‌اند که به آن‌ها جهش‌های محرک (driver mutations) گفته می‌شود. این تغییرات ژنتیکی باعث رشد تومور می‌شوند، مانند ژن EGFR که مسئول تولید پروتئینی روی سطح سلول‌هاست و به آن گیرنده‌ی فاکتور رشد اپیدرمی (Epidermal Growth Factor Receptor) گفته می‌شود.

دلیل اینکه چرا جهش‌های محرک در بیماران زن، به‌ویژه زنان آسیایی‌تبار، بیشتر دیده می‌شود هنوز کاملاً روشن نیست. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد هورمون‌های زنانه ممکن است نقشی داشته باشند؛ به‌ویژه برخی واریانت‌های ژنتیکی که بر متابولیسم استروژن اثر می‌گذارند و در آسیایی‌های شرقی رایج‌تر هستند. این موضوع شاید بتواند شیوع بالاتر سرطان ریه با جهش EGFR در زنان آسیایی را توضیح دهد، هرچند داده‌ها هنوز در مراحل مقدماتی قرار دارند.

پس از کشف جهش‌هایی که می‌توانند منجر به بروز سرطان ریه در افراد غیرسیگاری شوند، صنعت داروسازی ساخت داروهایی را آغاز کرد که به‌طور خاص فعالیت این پروتئین‌ها را مهار می‌کنند. برای نمونه، نخستین مهارکننده‌های EGFR حدود ۲۰ سال پیش در دسترس قرار گرفتند و اغلب بیماران به این داروها پاسخ بسیار خوب و مثبتی نشان دادند. با این حال، درمان معمولاً منجر به بروز سلول‌های مقاوم در برابر دارو می‌شود که در نهایت باعث بازگشت تومور خواهد شد. در سال‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای غلبه بر این مشکل صورت گرفته است و اکنون داروهای جدیدتری وارد بازار می‌شوند.

در نتیجه‌ی پیشرفت در شناسایی جهش‌های ژنتیکیِ مؤثر در بروز سرطان ریه و ساخت درمان‌های هدفمند، پیش‌آگاهی درمانی بیماران به‌طور پیوسته بهبود یافته است. دکتر ویکی توضیح می‌دهد: «میانگین بقاء بیماران دارای این نوع جهش‌های محرک اکنون چندین سال است. ما بیمارانی داریم که بیش از ۱۰ سال است تحت درمان هدفمند قرار دارند. این، پیشرفتی عظیم محسوب می‌شود، به‌ویژه وقتی در نظر بگیریم که حدود ۲۰ سال پیش میانگین بقاء کمتر از ۱۲ ماه بود.»

کارشناسان با افزایش نسبت ابتلا به سرطان ریه در افراد غیرسیگاری، بر این باورند که ساخت راهبردهای پیشگیرانه برای این گروه جمعیتی بسیار حیاتی است. چندین عامل خطر در این زمینه شناسایی شده‌اند. به‌عنوان مثال، مطالعات نشان داده‌اند که گاز رادون و دود دست دوم (استنشاق دود سیگار افراد دیگر) می‌توانند خطر ابتلا به سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها را افزایش دهند. همچنین قرار گرفتن در معرض دود حاصل از پخت‌وپز یا استفاده از اجاق‌های چوبی یا زغالی در فضاهای با تهویه‌ی نامناسب نیز ممکن است این خطر را بالا ببرد. از آنجا که زنان در بسیاری از جوامع، به‌طور معمول زمان بیشتری را در فضاهای بسته سپری می‌کنند، در برابر این نوع آلودگیِ هوای داخل خانه آسیب‌پذیرتر هستند. با این حال، آلودگی هوای بیرون‌از خانه عامل مهم‌تری در بروز سرطان ریه به شمار می‌رود.

در حقیقت، آلودگی هوای بیرون از خانه پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی ابتلا به سرطان ریه در سراسر جهان به شمار می‌آید. مطالعات نشان داده‌اند افرادی که در مناطق با آلودگی شدید زندگی می‌کنند، بیشتر از دیگران در معرض مرگ بر اثر سرطان ریه هستند. ذرات معلق PM2.5 با قطر کمتر از ۲٫۵ میکرون (تقریباً یک‌سی‌ام عرض یک تار موی انسان) که معمولاً در دود ناشی از اگزوز وسایل نقلیه و دود سوخت‌های فسیلی یافت می‌شوند، نقش مهمی در این زمینه دارند. جالب این‌که، تحقیقات پیوندی قوی میان سطوح بالای PM2.5 و بروز سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند و دارای جهش ژنی EGFR هستند، نشان داده‌اند.

مکانیسم تأثیر آلودگی هوا بر تحریک سرطان ریه در افراد غیرسیگاری دارای جهش EGFR، محور تحقیقات در مؤسسه فرانسیس کریک لندن بوده است. ویلیام هیل، محقق فوق‌دکترای آزمایشگاه تکامل سرطان و ناپایداری ژنومی در این مؤسسه، می‌گوید: «وقتی درباره‌ی عوامل سرطان‌زای محیطی صحبت می‌کنیم، معمولاً تصورمان این است که آن‌ها باعث ایجاد جهش در DNA می‌شوند.» برای مثال، دود سیگار DNA ما را تخریب کرده و این امر به سرطان ریه منجر می‌شود. او ادامه داد: «اما مطالعه‌ی ما سال ۲۰۲۳ این فرضیه را مطرح می‌کند که PM2.5 به‌طور مستقیم باعث جهش در DNA نمی‌شود؛ بلکه سلول‌های جهش‌یافته‌ی خفته در ریه‌ها را فعال می‌کند و آن‌ها را وارد مراحل اولیه رشد تومور می‌سازد.»

محققان در آزمایش‌هایی، نشان دادند که آلاینده‌های هوا توسط سلول‌های ایمنی به نام ماکروفاژها جذب می‌شوند. این سلول‌ها معمولاً از ریه محافظت می‌کنند و میکروارگانیسم‌های عفونی را می‌بلعند. اما ماکروفاژها در واکنش به ذرات معلق ریز PM2.5، پیام‌رسان‌های شیمیایی‌ای به نام سیتوکین‌ها آزاد می‌کنند که سلول‌های حامل جهش EGFR را بیدار کرده و باعث تکثیر آن‌ها می‌شوند. هیل می‌گوید: «برای رشد تومورها، وجود هم‌زمان آلودگی هوا و جهش EGFR لازم است.» او می‌افزاید درک این‌که PM2.5 چگونه روی محیط پیرامونی سلول‌های دارای جهش EGFR اثر می‌گذارد و رشد تومور را تحریک می‌کند، می‌تواند راه را برای رویکردهای نوین پیشگیری از سرطان ریه هموار کند.

البته ارتباط بین آلودگی هوا و سرطان ریه موضوع تازه‌ای نیست. در مقاله‌ای بنیادین که در سال ۱۹۵۰، پیوند بین سیگار و سرطان ریه را مطرح کرد، نویسندگان، آلودگی‌های بیرون از خانه و ناشی از سوخت‌های فسیلی را هم به‌عنوان یکی از علل احتمالی مطرح کردند. اما تا به امروز، سیاست‌ها تقریباً به‌طور کامل بر کنترل مصرف دخانیات تمرکز داشته‌اند. با این حال، ۷۵ سال بعد، اکنون آلودگی هوا بالاخره به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفته است.

طی دهه‌های اخیر، سطح آلودگی هوا در اروپا و ایالات متحده کاهش یافته است. با این حال، تأثیر این تغییرات بر نرخ ابتلا به سرطان ریه هنوز آشکار نشده است. کریستین برگ، انکولوژیست بازنشسته از مؤسسه ملی سرطان در مریلند آمریکا، می‌گوید: «احتمالاً حدود ۱۵ تا ۲۰ سال زمان لازم است تا تغییرات در میزان مواجهه با آلودگی هوا در نرخ‌های سرطان ریه منعکس شود، اما با اطمینان [از تاثیر آن] آگاه نیستیم.» علاوه بر این، وضعیت ثابت نیست؛ تغییرات اقلیمی احتمالاً در آینده نقش چشمگیری خواهند داشت. برگ می‌افزاید: «با افزایش خطر آتش‌سوزی‌های جنگلی، میزان آلودگی هوا و ذرات معلق PM2.5 در برخی مناطق ایالات متحده دوباره در حال افزایش است. دست‌کم یک مطالعه نیز ارتباطی میان مواجهه با دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی و افزایش بروز سرطان ریه نشان داده است.» در نتیجه، گذار از منابع انرژی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز نه تنها برای کاهش سرعت گرمایش جهانی ضروری است، بلکه برای بهبود کیفیت هوا نیز اهمیت حیاتی دارد.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar