آغاز عصر جدید در قنات تاریخی بلده؛ تکثیر «آبخیز تا جالیز» از فردوس

ایرنا/ قنات جهانی «بَلده» فردوس از توابع خراسان جنوبی که قدمت آن به دوران ساسانی می‌رسد اکنون دارای بزرگترین مخزن قنواتی کشور شده و این طرح ملی با صرف هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال تا پایان اردیبهشت ماه جاری به عنوان نخستین طرح الگویی آبخیز تا جالیز افتتاح می‌شود.

قنات بلده فردوس با قدمت بیش از هزار و ۵۰۰ سال، بزرگترین، مهمترین و سازمان یافته‌ترین ساختار مردمی بهره‌برداری از قنات در ایران است که شاخصه مهم کشاورزی و گردشگری در شهرستان فردوس به شمار می‌رود.

---

بازار

---

با توجه به اهمیت تاریخی، مجموعه قنات بلده فردوس به شماره ۳۰۱۶۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت جای گرفته و تابستان سال ۱۳۹۵ هم در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

این قنات متشکل از ۱۶ رشته قنات و ۲ چشمه که مسیر حدود ۳۵ کیلومتری را برای مشروب کردن ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های باغستان، اسلامیه و فردوس طی می‌کند.

بخش اعظمی از فعالیت‌های فرهنگی، معنوی و مذهبی در شهر تاریخی فردوس(تون) وابسته به مجموعه قنات‌های بلده بوده است تا جایی که مردمان خیّر این شهر در طول تاریخ ارزشمندترین ثروت خود که حق‌آبه از این آب عظیم بوده را وقف این فعالیت‌های کرده‌اند تا همواره در زمان جاری باشد.

جالب است بدانید که حدود نیمی از کل هفت هزار و ۲۰۰ فنجان این آب، وقف بر مسائل فرهنگی و معنوی بوده لذا این ثروت موجب رونق، گسترش و ترویج فرهنگ غنی اسلامی شده و حتی پایداری کالبدی بسیاری از تکیه‌ها و مساجد شهر را تضمین کرده است.

نظام مدیریت سنتی آب بلده، سیستمی بسیار پیچیده دارد و برای همه‌ مسائل راهکاری اندیشیده شده است.

همچنین برای کم کردن میزان جذب و هدر رفت آب، در طول مسیر شاهجو آب را گِل‌آلود می‌کنند. تکنولوژی گِل‌آلود کردن آب نیز ناشی از نبوغ بشری این مردمان است.

کمبود ۳۱ درصدی منابع آبی بلده در اوج مصرف

اما در سال‌های اخیر با تداوم خشکسالی‌ها و گسترش مزارع کشاورزی پایین دست، منابع آبی قنوات بلده کفاف نیاز موجود را نداشته، طوری که بر اساس برآورد کارشناسان در هنگام اوج مصرف بیش از ۳۱ درصد و در هنگام کاشت زعفران ۱۶ درصد منابع آبی این قنات تاریخی با کمبود مواجه می‌شود.

از همین رو چند سال قبل خراسان جنوبی به عنوان استان پایلوت طرح آبخیز تا جالیز انتخاب شد و طرح احداث مخزن ذخیره آب در پایین دست قنوات بلده به عنوان نخستین الگوی آبخیز تا جالیز کشور کلید خورد، چرا که مسئولان اعتقاد داشتند این طرح در پایدارسازی و بهینه سازی مصرف آب و همگام سازی طرح با الگوی کشت متناسب با خراسان جنوبی اثرگذار است.

دی ماه ۱۳۹۹ عملیات اجرایی استخر ذخیره آب قنات بلده فردوس با هدف توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، بهره‌مندی از سامانه‌های نوین آبیاری و آب‌های روان اصلی در شهر باغستان شهرستان فردوس با اعتبار بیش از ۱۵ میلیارد ریال و حجم ذخیره‌سازی یک میلیون و ۲۱ هزار و ۷۸۶ متر مکعب آغاز شد.

از آنجایی که قنوات اصلی‌ترین منبع تامین آب کشاورزی خراسان جنوبی است، مسئولان وقت تلاش داشتند تا برای بهره‌برداری بهتر از این منابع آبی، علاوه بر احیای قنوات بحث ذخیره آب در فصولی که نیاز به آبیاری نیست را دنبال کنند چرا که اینگونه قنوات تاریخی بلده می‌تواند وارد عصر جدیدی در نظام آبیاری شود.

احداث این مخزن برای ۹۰۰ هکتار سطح زیر کشت موجود، ۱۰۰ درصد منابع آبی را تامین و در سایر حوزه‌ها هم با افزایش سطح زیر کشت مشکلی برای تامین آب نخواهد بود.

آذر سال ۱۴۰۱ سید رضا ساداتی‌نژاد وزیر وقت جهاد کشاورزی در سفری به شهرستان فردوس قول مساعد تامین ۳۰۰ میلیارد ریال اعتباری برای تکمیل اجرای طرح آبخیز تا جالیز قنات بلده را داد.

دست یاری به سوی قرارگاه امام حسن

البته این پروژه کلان که از همان ابتدا هم تخصیص اعتبارات ملی از نیازهای اصلی اش بود، در زمان آغاز عملیات اجرایی برآورد اعتباری ۷۰۰ میلیارد ریال داشت که با گذشت زمان با صرف ۹۰۰ میلیارد ریال هزینه به مرحله اجرای ورق‌های عایق بندی رسید و دست یاری به سوی قرارگاه امام حسن مجتبی دراز کرد.

بهمن ۱۴۰۲ فرماندار سابق شهرستان فردوس در گفت و گو با یکی از رسانه‌های محلی با اشاره به اینکه عملیات خاک برداری بزرگترین مخزن ذخیره آب شرق کشور رو به پایان است از نیاز ۷۰۰ میلیارد ریالی آن برای تکمیل گفت و تاکید کرد :قرارداد با پیمانکار با سرمایه ۴۵۰ میلیارد ریال بسته شده و پیمانکار در حال کار است.

مرداد سال ۱۴۰۳ هم مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی در بازدید از این ابرپروژه خراسان جنوبی نوید آن را دارد که طرح به مراحل پایانی خود نزدیک شده است.

اما آن زمان مبلغ ۶۰۰ میلیارد ریال برای ساخت مخزن یک میلیون متر مکعبی ذخیره آب قنوات فردوس هزینه شده بود تا مراحل خاکبرداری آن تکمیل شود این در حالی بود که مسئولان برای تهیه و نصب ورق‌های ژئوممبران کف، لوله کشی و فنس کشی حاشیه استخر اعلام نیاز اعتباری کردند.

تا اینکه شهریور ۱۴۰۳ در حاشیه اجلاسیه ملی شهدای جهاد و خدمت در شهرستان فردوس که با حضور سردار علی فدوی جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برگزار شد استاندار وقت خراسان جنوبی عنوان کرد:در چند سال اخیر آبخیزداری بالادست، مرمت قنوات و عملیات خاکی ساخت استخر تعادل‌بخشی به حجم یک میلیون مترمکعب در محل قنات بلده فردوس انجام شده که نصب ورق و حصار آن باقی مانده و برای تکمیل این پروژه به ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز است.

این طرح درخواست، پس از بازدید جانشین فرمانده کل سپاه از محل طرح آبخیز تا جالیز مورد موافقت قرار گرفت و در نتیجه قراردادی به مبلغ بیش از ۲ هزار میلیارد ریال بین قرارگاه محرومیت‌زدایی سپاه، بسیج سازندگی و سپاه استان منعقد شد تا بخشی از این اعتبار صرف تکمیل بزرگترین استخر ذخیره آب شرق کشور شود.

لذا از آن تاریخ، بسیج سازندگی خراسان جنوبی مراحل پایانی استخر ذخیره آب قنات جهانی بلده فردوس که به عمق ۲۰ متر و با هدف توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، بهره‌مندی از سامانه‌های نوین آبیاری، تعادل بخشی مصرف آب، توسعه کشت‌های یکپارچه و بهره مندی از آب‌های روان فصلی در شهر باغستان در حال احداث بود را به عهده گرفت.

اما امروز شمارش معکوس برای افتتاح این طرح بزرگ الگویی کشور در شهرستان فردوس آغاز شد و بر اساس پیش بینی‌های انجام گرفته پایان اردیبهشت ماه جاری این طرح مهم زیرساختی قرار است با حضور وزیر جهاد کشاورزی و دیگر مسئولان کشوری در ایامی که عنوان بزرگداشت سالروز تاسیس بسیج سازندگی نام گرفته به بهره برداری برسد.

نشست خبری در میدان کار جهادی

از همین رو بسیج سازندگی خراسان جنوبی امسال در ابتکاری نشست خبری مرسوم سالروز تاسیس بسیج سازندگی را در قلب این استخر یک میلیون متر مکعبی برگزار کرد تا خبرنگاران با حضور در میدان کار جهادی از نزدیک روند تکمیل این طرح ملی و تلاش جهادگران برای به پایان رسیدن آن را روایت کنند.

مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی در بازدید تور رسانه ای خراسان جنوبی از استخر ذخیره آب قنات بلده با عمق ۲۰ متری گفت: کاربرد این استخر تعادل بخشی است و قابلیت پشتیبانی از ۵۰ هکتار گلخانه و هزار هکتار سطح زیر کشت دارد.

مهدی هنری افزود: عملیات اجرایی طرح الگویی آبخیز تا جالیز قنات بلده از پنج سال پیش آغاز شده و سال گذشته در حاشیه مراسم گرامیداشت روز ۱۳ شهریور سردار فدوی جانشین فرمانده سپاه در بازدید از طرح قول تامین اعتبار تکمیل استخر ذخیره را داد که اکنون با تامین اعتباری که صورت گرفته امیدواریم تاپایان اردیبشهت ماه تکمیل شود .

وی یادآور شد: به گفته کارشناسان نصب ژئو ممبران این سطح سه ماه طول می‌کشد اما قصد داریم در طول ۲۰ روز عایق استخر را تکمیل کنیم که کار از ابتدای اردیبهشت ماه آغاز شده و چند روزی به دلیل شرایط جوی نامساعد انجام نگرفت اما با این وجود از زمان برنامه ریزی شده عقب نیستیم و بخش اعظم کار به پایان رسیده است.

مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی به استفاده از ظرفیت گروه‌های جهادی در تکمیل استخر ذخیره آب قنوات بلده اشاره کرد و گفت: روزانه ۷۰ نفر نیروی جهادی در دو شیفت مشغول کار هستند تا بتوانیم طبق برنامه زمان بندی پروژه را به افتتاح برسانیم.

هنری با تاکید بر اینکه مخزن ذخیره آب قنات بلده با حجم یک میلیون متر مکعب یکی از بزرگترین مخازن آبی در کشور است ادامه داد: بیش از ۲ هزار هکتار در پایین دست ۱۳ رشته قنات بلده زیر کشت هستند و با اتمام این پروژه شاهد پیشرفت چشمگیری در حوزه کشاورزی فردوس خواهیم بود.

وی یادآور شد: قنوات بلده شامل ۱۳ رشته قنات دایر و ۲ رشته قنات خشک به طول ۲۹ هزار و ۸۰۱ متر است که سه هزار نفر بهره بردار دارد لذا حدود چهار هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی منطقه تحت پوشش این قنوات قرار گرفته و اکنون ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از این اراضی زیر پوشش انار، زعفران و پسته است.

مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه پروژه آبخیز تا جالیز نماد روشنی از بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و جهادی برای حل مسائل بنیادی و توسعه مناطق محروم است گفت:در مجموع هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای این پروژه عظیم هزینه شده که سهم بسیج سازندگی ۳۰۰ میلیارد ریال بوده است.

آنچه که خبرنگاران خراسان جنوبی از بازدید میدانی خود در این پروژه روایت کردند؛ حضور پر شور جهادگران در سنین مختلف بود که با همکاری و همیاری یکدیگر در آفتاب سوزان مشغول پهن کردن رول‌های ژئومبران هستند و در این کار جهادی، خستگی ناپذیر به امید روزهای رونق کشاورزی این منطقه تلاش می‌کنند.

فعالیت بی وقفه ادوات و ماشین آلات برای حمل مصالح نیز از قاب دوربین خبرنگاران دور نماند تا در آینده بسیار نزدیک بتوانند خبر امید بخش بهره برداری از بزرگترین طرح الگویی آبخیز تا جالیز کشور را در شهرستان فردوس مخابره کنند زیرا به طور قطع این قبیل پروژه‌ها زمینه‌ساز تحول و تحرک بیشتر در حوزه کشاورزی و آبخیزداری خواهد بود.

آخرین خبر خراسان جنوبی در اینستاگرام :
https://instagram.com/skhorasan_today