«آب‌بخشان» قبرستان تاریخی که در دوره پهلوی تخریب شد

فارس/ «آب‌بخشان» تا سال ۱۳۱۴ قبرستان وسیعی بوده است که حکومت پهلوی در سال ۱۳۱۴ برای ساخت میدان پهلوی و خیابان‌های منتهی به آن، این قبرستان را به طور کامل تخریب کرد.

پیداشدن چندتکه سفال و استخوان در حفاری اخیر اداره برق در خیابان چهارباغ پایین اصفهان، حدفاصل چهارراه تختی تا میدان شهدا گمانه‌زنی‌هایی را برای حفاری در حریم بقایای قبرستان تاریخی تخریب شده آب‌بخشان به دنبال داشت.

---

بازار

---

نزدیک به یک قرن پیش، در اوج پروژه‌های شهرسازی دوره پهلوی، یکی از کهن‌ترین گورستان‌های ایران «آب‌بخشان» یا «مردبان» در سکوت کامل و بی‌هیچ مقاومتی از سوی جامعه علمی و فرهنگی، به طور کامل تخریب شد.

گورستانی که از قرن سوم تا چهاردهم هجری محل دفن برجسته‌ترین عالمان، محدثان و ادبای اصفهان بود، در دهه ۱۳۱۰ خورشیدی زیر بولدوزرهای توسعه آمرانه پهلوی از میان رفت، بی‌آنکه حتی نقشه‌ای از آن باقی بماند.

«آب‌بخشان» تا سال ۱۳۱۴ قبرستان وسیعی بوده است که حکومت پهلوی در سال ۱۳۱۴ برای ساخت میدان پهلوی و خیابان‌های منتهی به آن، این قبرستان را به طور کامل تخریب کرد.

گورستان باستانی «آب‌بخشان» یا «مردبان» که در برخی منابع نیز با عنوان «آب بخشگان» معرفی شده به گفته سید مصلح الدین مهدوی، نویسنده کتاب «مزارات اصفهان»، قدیمی‌ترین قبرستان در شهر اصفهان است که تاریخ ضبط شده دارد.

قدیمی‌ترین قبر تاریخ‌دار متعلق به «شیخ ابو مسعود رازی» - ۲۵۸ ه.ق و آخرین قبر نیز مربوط به «آقا محمدمهدی ارباب» در سال ۱۳۱۴ است.

مسجد آبخشان در سمت جنوب غربی میدان انتهای کوی جوهری، مقبره ابو مسعود رازی در خیابان آیت‌الله بیدآبادی و مقبره جوهری در کنار مسجد، تنها بازمانده‌های این قبرستان است و چند سنگ قبر هم در کناره کوچه‌ها وجود داشته که به‌مرور ناپدید شده است.
وجه تسمیه قبرستان آبخشان در قرون چهارم و پنجم به «مردبان» شهرت داشته و کوی «مورنان» در زمان حاضر در شمال غربی میدان برگرفته از آن است.  

«نهر بابا حسن» که شعبه‌ای از «مادی فدن» است از بید آباد به چهارسوی علی‌قلی آقا می‌آید و در محدوده این قبرستان پشت مسجد به دو بخش تقسیم می‌شود ازاین‌رو به این مکان «آب بخشان» یا «آب بخشگان» یعنی محل تقسیم آب می‌گویند .

برخی مدفونین در قبرستان آبخشانشیخ ابو مسعود رازی – محدث بزرگ و باعث شیعه شدن مردم اصفهان در قرن سوم هجری متوفی ۲۵۸ ق، حافظ ابونعیم اصفهانی – محدث و مؤلف کتاب (ذکر اخبار اصفهان) جدّ اعلای علامه مجلسی متوفی ۴۳۰ قشیخ ابواسحاق ثقفی کوفی، امیرمحمود ابن امیر یمین الدوله معروف به ابن‌یمین فریومَدی از شعرای بزرگ قرن هشتم متوفی ۷۶۹ ق، خواجه کمال‌الدین محمد بن جمال‌الدین اصفهانی متوفی ۹۳۵، میرزامحمد ابراهیم جوهری فرزند محمدباقر هروی شاعر، ادیب و نویسنده متوفی ۱۳۵۲ ق، میرزا محمدابراهیم قاضی بن محمد خوزانی حکیم و عالم فقیه اصولی و قاضی عسکر در زمان نادرشاه برخی از شخصیت‌هایی هستند که در قبرستان آب‌بخشان مدفون شده‌اند.

سعید قاسمی‌نژاد باستان‌شناس و پژوهشگر میراث‌فرهنگی دراین‌رابطه می‌گوید: سال ۱۳۱۴ در هنگام احداث میدان پهلوی (شهدای فعلی) و خیابان‌های منتهی به آن به طور کامل از بین رفته و به خیابان و مدرسه و درمانگاه و منازل مسکونی و مغازه تبدیل شده است.
سید روح‌الله سیدالعسگری، معاون میراث‌فرهنگی استان اصفهان در خصوص حفاری اخیر اداره برق اعلام کرد: عملیات حفاری در عمق حدود یک تا یک ونیم متری در حال انجام بود و محدوده موردنظر، احتمالاً همان منطقه‌ای باشد که درگذشته قبرستان «آب‌بخشان» یا «مردبان» قرار داشته و اگر اسکلت‌هایی هم در این حفاری مشاهده شده، بی‌ارتباط با آن نیست.سیدالعسگری تأکید کرد: تاکنون تیم باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، به همراه دکتر یگانه، از این محل بازدید داشته‌اند.

آخرین خبر اصفهان در اینستاگرام :
https://instagram.com/isfahan_today