صدای پای بحران آب در تقاطع توسعه صنعتی و کشاورزی سنتی زنجان

ايرنا

بروزرسانی 1404/05/15 - 14:30

صدای پای بحران آب در تقاطع توسعه صنعتی و کشاورزی سنتی زنجان

ایرنا/ زنگ خطر بحران منابع آبی زنجان در تقاطع توسعه صنعتی با کشاورزی سنتی هر روز بلندتر می‌شود و چاره اندیشی برای این معضل که ریشه در عوامل متعددی دارد نیازمند نگاهی تحلیلی و راه‌حل‌های جامع است.

منابع آبی استان زنجان، شامل رودخانه‌ها، سدها و سفره‌های زیرزمینی، ستون فقرات توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه محسوب می‌شوند. با این حال، سال‌ها برداشت بی‌رویه، تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، این منابع را در معرض فشاری بی‌سابقه قرار داده است. خشکسالی‌های مداوم و کاهش دبی رودخانه‌ها، زنگ خطری جدی برای تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت استان به صدا درآورده است.
از هفت دشت استان زنجان، پنج دشت در وضعیت بحران آبی قرار دارد که مجموع مساحت آنها ۶۵ درصد کل دشت های استان را شامل می شود. به غیر از دشت های طارم و ماهنشان، دشت های زنجانرود، سجاس‌رود، ابهر، قیدار و زرین آباد جزو دشت های با وضعیت بحرانی استان هستند. در برخی دشت ها مثل ابهر سالانه تا دو متر افت منابع زیر زمینی گزارش شده است.
استان زنجان در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجهی در بخش صنعت، به ویژه در صنایعی مانند فولاد و معدن بوده است. این توسعه، ضمن ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی، فشار مضاعفی بر منابع آبی استان وارد کرده است. بسیاری از این صنایع، به آب فراوانی برای فرآیندهای تولیدی خود نیاز دارند و در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌توانند به تشدید بحران کم‌آبی دامن بزنند. این امر، ضرورت بازنگری در الگوی توسعه صنعتی و اولویت‌بندی صنایع آب‌بر با توجه به ظرفیت‌های آبی استان را بیش از پیش آشکار می‌سازد. توسعه صنایع کم‌آب‌بر و دانش‌بنیان، می‌تواند گامی مؤثر در جهت حفظ منابع آبی و دستیابی به توسعه پایدار باشد.
بخش کشاورزی، به عنوان یکی از پرمصرف‌ترین بخش‌ها از نظر آبی، نقش کلیدی در اقتصاد و معیشت مردم زنجان ایفا می‌کند. با این حال، الگوی کشت سنتی و غالباً آب‌دوست در بسیاری از مناطق استان، با محدودیت منابع آبی موجود همخوانی ندارد. کشت محصولات فصلی و پرمصرف، وابستگی به آبیاری غرقابی و عدم استفاده بهینه از فناوری‌های نوین آبیاری، منجر به هدررفت حجم عظیمی از آب شده است. تا کنون ۶۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی زنجان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده است که این فقط ۳۵ درصد از ۱۸۶ هزار هکتار زمین‌های آبی کشاورزی در این استان است.
مدیریت بحران کم‌آبی در زنجان، نیازمند رویکردی چندوجهی است شامل اصلاح الگوی کشت، ‌ مدیریت یکپارچه منابع آب، ‌ بازنگری در توسعه صنایع، ‌سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فرهنگ‌سازی و آموزش برای مصرف بهینه است.
تشویق کشاورزان به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر و مقاوم به خشکی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و استفاده از روش‌های نوین آبیاری (مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی) از اولویت‌های اساسی است. ارائه مشوق‌های دولتی و تسهیلات بانکی برای اجرای این طرح‌ها می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.
ایجاد هماهنگی بین بخشی بین دستگاه‌های دولتی مسئول در حوزه آب، صنعت و کشاورزی، برای تدوین و اجرای برنامه‌های جامع مدیریت منابع آبی ضروری است. این امر شامل نظارت دقیق بر برداشت از منابع آبی، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و تعیین سهمیه‌های منطقی برای هر بخش است.
اولویت‌بخشی به صنایع کم‌آب‌بر و دوستدار محیط زیست در فرآیندهای صدور مجوز و توسعه صنعتی، می‌تواند از فشار بر منابع آبی بکاهد. همچنین، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای یافتن راه‌حل‌های نوآورانه در استفاده مجدد از پساب‌های صنعتی و تصفیه آب، امری حیاتی است.
افزایش آگاهی عمومی در خصوص اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب و معرفی روش‌های نوین مدیریت آب در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی، از طریق رسانه‌ها و آموزش‌های عمومی، می‌تواند به تغییر نگرش و رفتار جامعه کمک کند.
تکمیل و بهره‌برداری از پروژه‌های نیمه‌تمام سدسازی و شبکه‌های انتقال آب، و همچنین نوسازی و اصلاح شبکه‌های فرسوده آبیاری، در افزایش بهره‌وری منابع آبی مؤثر خواهد بود.
بحران منابع آبی زنجان، زنگ خطری جدی است که از تقاطع ناگزیر توسعه صنعتی و تداوم روش‌های سنتی کشاورزی نشأت می‌گیرد. عبور از این مرحله بحرانی، مستلزم اتخاذ رویکردهای مدیریتی هوشمندانه، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین کشاورزی و صنعتی پایدار، و برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت مصرف منابع آبی است تا ضمن پیشبرد اهداف توسعه، آینده‌ای روشن و پایدار برای نسل‌های آینده زنجان تضمین شود.