برداشت بی‌رویه، سفره‌های آب خراسان‌ جنوبی را در معرض خطر جدی قرار داد

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: ۹۵ درصد منابع آب استان از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و تداوم برداشت بی‌رویه و کاهش بارندگی‌ها روند پایداری منابع آبی را با تهدید جدی مواجه می‌کند.

به گزارش ایرنا خبرنگار ایرنا عباس سارانی روز شنبه در نشست خبری اظهار کرد: مقام معظم رهبری در فرمایشات خود به مسئله فرونشست زمین به عنوان یکی از تبعات مهم برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی اشاره کرده‌اند که این موضوع در استان خراسان جنوبی با شدت بالایی در حال وقوع است.

---

بازار

---

وی افزود: نشست زمین نتیجه مستقیم افت سطح آب‌های زیرزمینی است و اگر اقدامات اصلاحی در نحوه مصرف، به‌ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین سهم مصرف آب را دارد، صورت نگیرد، تبعات جبران‌ناپذیری برای اراضی و سکونت‌گاه‌ها خواهد داشت.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به سخنان رئیس‌جمهور در نشست ۳۱ تیر ۱۴۰۴ با دانشگاهیان و شورای عالی آب تصریح کرد: بحران آب باید به عنوان یک مسئله ملی جدی گرفته شود و لازم است در نحوه مصرف آب بازنگری صورت گیرد؛ دیگر نمی‌توان همانند گذشته بدون توجه به منابع موجود، آب مصرف کرد.

وی گفت: خراسان جنوبی به دلیل اقلیم خشک و فراخشک، با محدودیت‌های جدی منابع آبی مواجه است.

سارانی ادامه داد: بر اساس آمار سازمان هواشناسی، میانگین بارندگی استان نسبت به درازمدت حدود ۴۰ درصد کاهش داشته و نسبت به سال گذشته نیز کاهش ۵۰ درصدی ثبت شده است، این کاهش محسوس بارندگی، آثار مستقیم بر منابع آبی سطحی و زیرزمینی برجای گذاشته است.

وی ادامه داد: بررسی نقشه‌های شاخص خشکسالی نیز نشان می‌دهد که به طور تقریبی مجموع استان با خشکسالی شدید و بسیار شدید مواجه است.

وی اضافه کرد: ظرفیت ذخیره آب سدهای استان ۷۵ میلیون متر مکعب است که با کاهش بارندگی‌ها در سال آبی جاری، ذخیره این سدها نیز به کمتر از ۵۰ درصد رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به سهم منابع مصرفی افزود: حدود ۸۸ درصد آب در بخش کشاورزی، ۹ درصد در بخش شرب و سه درصد در صنعت مصرف می‌شود که با توجه به وابستگی ۹۵ درصدی استان به منابع آب زیرزمینی، ضروری است در مدیریت این منابع تجدیدنظر جدی صورت گیرد.

وی ادامه داد: اکنون سطح آب دشت‌های استان سالانه به‌طور متوسط ۲۲ سانتیمتر کاهش می‌یابد که ناشی از اضافه برداشت حدود ۱۲۷ میلیون متر مکعب در سال است. این میزان افت، به‌ویژه در دشت‌های دارای فعالیت‌های کشاورزی و جمعیت‌پذیر، به‌شدت نگران‌کننده است.

وی اظهار کرد: از مجموع منابع آبی استان، پتانسیل ذخیره آب در برخی دشت‌ها به ۱۴ میلیون متر مکعب می‌رسد، در حالی که فقط در بخش کشاورزی حدود ۵۵۳ میلیون متر مکعب برداشت صورت می‌گیرد که باید به ۳۴۶ میلیون متر مکعب کاهش یابد تا به شرایط تعادل و پایداری برسیم.

سارانی تأکید کرد: خط سبز تعیین‌ شده در نمودارهای مطالعاتی ما، میزان آب قابل برنامه‌ریزی در بازه ۲۰ ساله است، اکنون در بیشتر شهرستان‌های استان میزان برداشت از این خط عبور کرده و نقشه‌ها وضعیت قرمز را نشان می‌دهند.

وی گفت: کاهش ۲۴ درصدی در آبدهی چاه‌ها نیز بیانگر کاهش جدی تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی است.

سارانی افزود: این کاهش در کنار افت سطح آب، نشان‌دهنده ناپایداری منابع آبی استان است و اگر مصرف کنترل نشود، در آینده نزدیک تأمین آب در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت با دشواری‌های بیشتری همراه خواهد بود.

وی با اشاره به نقش رسانه‌ها و مردم در مدیریت این بحران عنوان کرد: رسانه‌ها با اطلاع‌رسانی دقیق و آگاه‌سازی عمومی می‌توانند نقش کلیدی در اصلاح الگوی مصرف داشته باشند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی یادآور شد: اگر بتوانیم برداشت آب را به سطح منطقی ۳۴۶ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی کاهش دهیم، می‌توان به پایداری منابع آبی و تأمین پایدار در بخش‌های مختلف امیدوار بود.

تحقق مدیریت هوشمند مصرف آب با راه‌اندازی بازار آب در خراسان جنوبی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: به منظور بهینه‌سازی مصرف منابع آبی و پاسخ به نیازهای مختلف، این شرکت اقدام به راه‌اندازی بازار آب کرده که خراسان جنوبی چهارمین استان کشور در اجرای این طرح محسوب می‌شود.

سارانی افزود: با توجه به محدودیت منابع آبی و اهمیت بهره‌برداری بهینه از آب موجود، بازار آب یکی از ابزارهای موثر برای مدیریت عرضه و تقاضا در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات است.

وی با بیان اینکه اجرای این طرح در راستای مطالبات مردمی صورت گرفته، اظهار کرد: مراحل نهایی راه‌اندازی این بازار در حال انجام است و به‌زودی با انتخاب کارگزار، امکان تأمین آب از طریق این بازار برای عموم مردم فراهم خواهد شد.

وی افزود: اکنون بیش از ۹۹ درصد چاه‌های کشاورزی استان به کنتورهای هوشمند مجهز شده‌اند و با نصب مودم روی این کنتورها، امکان پایش، قطع و وصل و کنترل از راه دور مصرف آب فراهم شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی ادامه داد: در حوزه رودخانه‌ها نیز اقدامات موثری صورت گرفته و تاکنون حدود ۶ هزار کیلومتر از ۱۲ هزار کیلومتر رودخانه‌های استان مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

وی با اشاره به جذب ۲۷۰ میلیارد ریال اعتبار برای ساماندهی و لایروبی رودخانه‌ها از محل اعتبارات بحران افزود: رودخانه شاهرود از جمله رودخانه‌هایی است که سال‌ها مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود و امسال در اولویت اقدامات قرار گرفته است.

سارانی به سدهای نیمه‌تمام استان نیز اشاره کرد و گفت: سد بندان که بیش از ۱۲ سال بلاتکلیف باقی مانده بود، با پیگیری‌های انجام شده سال گذشته بیش از ۱۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار جذب کرد و عملیات اجرایی آن از سر گرفته شد.

وی با بیان اینکه برای تأمین اعتبار سه سد دیگر نیز رایزنی‌ها ادامه دارد، افزود: با توجه به اهمیت مهار روان‌آب‌ها و تغذیه سفره‌های زیرزمینی، اجرای این طرح‌ها نقش مهمی در پایداری منابع آب استان خواهد داشت.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی یادآور شد: در حوزه طبس نیز مطالعات مربوط به سه طرح مهار آب در حال اتمام است و در صورت تأمین اعتبار، عملیات اجرایی آنها در سال آینده آغاز خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به تکالیف قانونی تعیین‌شده در برنامه هفتم توسعه گفت: مواد ۳۷ تا ۴۰ این برنامه به‌طور مستقیم به موضوع آب پرداخته و وظایف مشخصی را برای دستگاه‌های اجرایی، به‌ویژه در حوزه کشاورزی تعیین کرده است.

سارانی اظهار کرد: در این مواد قانونی بر کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی تأکید شده و متناسب با آن، وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده است الگوی کشت و روش‌های آبیاری را اصلاح و توسعه گلخانه‌ها را در دستور کار قرار دهد تا ضمن صرفه‌جویی در مصرف، بهره‌وری اقتصادی نیز حفظ شود.

وی افزود: اکنون ۳۵ محدوده مطالعاتی آب در استان تعریف شده که از این میان، ۱۴ محدوده در وضعیت بحرانی، ۱۲ محدوده ممنوعه و تنها ۹ محدوده در وضعیت آزاد قرار دارند که البته این محدوده‌های آزاد بیشتر در حاشیه کویر و فاقد مصرف‌کننده هستند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی ادامه داد: بنابراین ۲۶ محدوده استان در شرایط ناپایدار آبی قرار دارند و نیاز به برنامه‌ریزی جدی دارند.

وی با نمایش نمودار افت سطح آب استان تأکید کرد: روند نزولی منابع زیرزمینی در استان، شیبی حدود ۴۵ درجه دارد که باید با اجرای طرح‌های مدیریت مصرف و برنامه‌ریزی منابع، این روند کاهشی کنترل شده و به تعادل برسد.

وی بیان کرد: این برنامه از سال ۱۴۰۴ آغاز شده و طبق هدف‌گذاری، باید تا پایان سال ۱۴۰۷ به نتیجه نهایی برسد.

وی تصریح کرد: برخی تصور می‌کنند مناطق مرزی استان با مازاد منابع آبی روبرو هستند، در حالی که واقعیت این است که دشت‌های مرزی نیز جزئی از همان حوضه‌های مطالعاتی هستند و دچار افت منابع و روان‌آب‌های محدود هستند که نمی‌توان بر آن‌ها به‌عنوان منبع پایدار حساب کرد.

وی اضافه کرد: شرایط استان‌های دیگر نیز مشابه است و اگر برداشت‌ها در سطح کشور کنترل نشود، در آینده نزدیک امکان تأمین آب برای بخش‌های حیاتی مانند صنعت و معدن و به تبع آن تولید و اشتغال نیز با چالش جدی مواجه خواهد شد.

سارانی با اشاره به اقدامات فرهنگی و آموزشی انجام‌شده توسط این شرکت عنوان کرد: معتقدیم آموزش و آگاه‌سازی عمومی باید هم‌زمان با اق��امات فنی پیش برود، در همین خصوص، تعامل خوبی با گروه‌های مختلف اجتماعی شکل گرفته است.

وی ادامه داد: از جمله برنامه‌های اجرایی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی ویژه بانوان است که نقش کلیدی در فرهنگ مصرف خانواده دارند، این برنامه به‌صورت سراسری و در چند استان پایلوت در حال اجراست و خراسان جنوبی نیز در این زمینه پیشگام بوده است.

سارانی به دیگر اقدامات فرهنگی اشاره کرد و گفت: نشست‌های اطلاع‌رسانی با جامعه هدف شامل کشاورزان، دهیاران و مدیران مدارس به‌صورت سالانه برگزار می‌شود.

وی افزود: همچنین همکاری نزدیکی با آموزش و پرورش برای ترویج مفاهیم صرفه‌جویی در میان دانش‌آموزان و نسل آینده صورت گرفته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی یادآور شد: امسال نیز برای نخستین‌بار، طرح "دارا" با هدف تقویت طرز فکر کودکان نسبت به مصرف آب در حال اجراست.

وی افزود: در کنار این فعالیت‌ها، بازدیدهای میدانی از تاسیسات آبی استان نیز در حال برگزاری است تا گروه‌های مختلف اجتماعی از نزدیک با وضعیت منابع و سازه‌های آبی آشنا شوند.

وی افزود: در این خصوص ائمه جمعه، فرهنگیان، مسئولان محلی و سایر اقشار مردم به محل سدها و تاسیسات انتقال آب دعوت شده‌اند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با دعوت از اصحاب رسانه گفت: رسانه‌ها بازوی توانمند ما در فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی هستند، دعوت می‌کنیم در تورهای بازدید میدانی از تاسیسات آبی استان که به زودی برگزار خواهد شد، حضور فعال داشته باشید و به انتقال صحیح و شفاف واقعیت‌ها به مردم کمک کنید.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی گفت: رسانه‌ها به عنوان پل ارتباطی میان مردم و مسئولان نقش کلیدی در انتقال مطالبات، نیازها و همچنین بیان خدمات انجام‌شده دارند و اگر این رسالت به‌درستی انجام شود، بسیاری از چالش‌ها قابل مدیریت خواهد بود.

وی اظهار کرد: در خراسان جنوبی این ارتباط دوسویه بین مردم، رسانه‌ها و مسئولان به‌خوبی برقرار است و همکاران رسانه‌ای ما تلاش قابل‌تقدیری در اطلاع‌رسانی، تبیین اقدامات دستگاه‌ها و بازتاب دغدغه‌های مردم دارند.

وی افزود: تجربه من در چند استان کشور نشان می‌دهد که استان خراسان جنوبی از نظر تعامل رسانه‌ها با دستگاه‌های اجرایی، شرایط ویژه و مطلوبی دارد و این موضوع باعث شده مردم ضمن آگاهی از فرصت‌ها و خدمات ارائه شده، محدودیت‌ها را نیز درک کرده و همراهی بهتری با برنامه‌های مدیریت مصرف داشته باشند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به چالش ناترازی منابع و مصارف آب و برق در کشور بیان کرد: ناترازی موجود نیازمند همراهی جدی هم از سوی دستگاه‌های خدمات‌رسان و هم از سوی مصرف‌کنندگان است تا بتوان از این شرایط عبور کرد و به پایداری نسبی رسید.

وی عنوان کرد: خراسان جنوبی با توجه به اقلیم خشک و فراخشک، به صورت ذاتی با محدودیت‌های آبی مواجه است، اما با وجود این شرایط، تاکنون با همیاری مردم و مدیریت مناسب، کمترین میزان ناترازی را در سطح کشور تجربه کرده‌ایم و در بیشتر شهرها محدودیت جدی احساس نشده است.

سارانی تأکید کرد: موضوع آب موضوعی فراگیر است و هیچ بخش و قشری نمی‌تواند خود را جدا از آن بداند، چرا که همه به نوعی مصرف‌کننده هستند و نقش مهمی در اصلاح الگوی مصرف دارند.

وی افزود: شرکت آب منطقه‌ای به عنوان تأمین‌کننده منابع آبی و شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی توزیع آب در شهرها و روستاها، در کنار هم و با حمایت رسانه‌ها، تلاش دارند ضمن اطلاع‌رسانی شفاف، مردم را نسبت به شرایط موجود و ضرورت صرفه‌جویی آگاه کنند.

سارانی گفت: تنها راه عبور از بحران‌های آبی، مدیریت صحیح مصرف و مصرف به‌اندازه است.

وی ادامه داد: اگر همه مردم به اندازه نیاز مصرف کنند و بحث آمایش سرزمین نیز در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود، حتی با وجود محدودیت‌ها، می‌توان شرایط را به خوبی مدیریت کرد.