خراسان‌شمالی در مسیر حفظ فرهنگ؛ از ثبت ملی عروسک دایزا تا گلیم گریوان

ایرنا/ بجنورد- ایرنا- مهارت ساخت عروسک‌های بازی «دایزا ترکمن جرگلان»، مهارت پخت خوراکی «ماش‌ له‌ شله»، فنون و مهارت بافت «گلیم گریوان» و بافت «جاجیم اشکی» چهار میراث ناملموس خراسان‌شمالی است که اخیرا در فهرست آثار ملی قرار گرفت و این گنجینه‌های فرهنگی نیز از آرشیو آثار فراموش شده و غبار گرفته خارج شد.

به گزارش ایرنا، عمری از ارتقای خراسان‌شمالی به استان نمی گذرد اما تاریخ کهن این خطه را می توان در لا به لای سنگ و چوب و خشت یا آیین‌های کهن مشاهده کرد؛ داشته هایی تاریخی و فرهنگی که حرف های زیادی برای گفتن دارد.

---

بازار

---

این داشته ها در استان یکی دو تا نیست از بناها و محوطه ها گرفته تا آیین ها و مهارت هایی که از پدران و مادران ما به جامانده است.

پدران و مادرانی که در بخشی از تاریخ زندگی کرده اند؛ نتیجه عمر و تجربه شان را به دستان فرزندان خود سپرده اند تا آنها نیز این میراث را سینه به سینه به نسل های بعدی انتقال دهند.

گرچه همه در برابر حفظ این داشته های تاریخی و فرهنگی مسوول هستیم اما دولت ها در هر دوره مسوول حفاظت و نگهداری از این آثار ملی هستند تا ارثیه پدری مردم این سرزمین به تاراج نرود.

خوشبختانه اخیرا نیز چهار میراث ناملموس خراسان‌شمالی پس از سال های پیگیری بالاخره در شورای‌ عالی ثبت آثار وزارت میراث‌فرهنگی تایید و در فهرست میراث ملی کشور قرار گرفت تا خیال ها برای حفظ و ماندگاری این گنجینه های تاریخی و فرهنگی راحت شود.

پیش از بررسی این میراث فرهنگی و تاریخی بد نیست با اهمیت قرارگیری در فهرست میراث ملی آشنا شویم.

اهمیت قرارگیری در فهرست ملی

ثبت آثار در فهرست ملی، به معنای ارزشمند بودن و نگهداری از آن‌ها است و این امر در مورد بناها و محوطه‌های تاریخی و طبیعی بیشتر اهمیت دارد.

همچنین ثبت آثار موجب حفظ و انتقال این میراث به نسل‌های آینده کمک می‌ شود، اعتبار اثر را افزایش می‌دهد و توجه عمومی و مسوولان را به اهمیت آن جلب می‌کند.

در حقیقت ثبت اثر رخدادی منحصر به فرد و ارزشمند است که موجب ماندن میراث تاریخی و فرهنگی در این دنیای پرآشوب فرهنگی می شود و به ارتقای جایگاه فرهنگی و گردشگری منطقه و کشور کمک می کند.

چهار میراث ملی پوش

مهارت پخت خوراکی «ماش‌ له‌ شله»

ماش‌ لِه شله نوعی غذای بجنوردی است که در عین ساده و مقوی بودن به راحتی درست می شود.

در خصوص تهیه این نوع غذا باید گفت که ابتدا ماش و پیاز داغ را در ظرف ریخته و کمی آب روی آن می‌ریزند و نمک و زردچوبه و فلفل هم به آن اضافه می کنند.

بعد از نیم ساعت برنج را شسته و در داخل آن می‌ریزند و گوشت قورمه را هم به آن اضافه می‌کنند و می‌گذارند تا بپزد.

برنج آن باید کاملا له شود مانند شله، هر از گاهی آن‌ را هم می‌زنند تا ته نگیرد و اگر آب آن کم بود کمی آب جوش به آن اضافه می‌کنند.

این غذا آبدار نیست و مانند شله زرد سفت می‌شود.

در این غذا از گوشت قورمه شده استفاده می‌شود و بدون گوشت هم می‌توان درست کرد.

مهارت ساخت عروسک‌های بازی «دایزا ترکمن»

عروسک دایزا متعلق به اقوام ترکمن ساکن در جرگلان خراسان شمالی است که روش ساخت آن از مادران به دختران به صورت شفاهی و سینه به سینه انتقال داده شده است.

این عروسک از زمان‌های گذشته تا همین چند سال پیش نیز توسط دختران و زنان ترکمن ساخته می‌شد.

دایزا کاربرد بازیچه دارد که دختران برای خاله بازی آن را درست می‌کردند.

نحوه ساختار آن ساده و جنس آن از مواد و مصالح بومی است به گونه ای که بدن عروسک از شاخه‌های نازک و دور ریخته شده درختان به شکل صلیبی ساخته و پوششی از پارچه بر روی آن کشیده می‌شود.

سر عروسک از پارچه سفیدی که درونش با پنبه پر شده ساخته می‌شود و سرپوش عروسک شالی ترکمنی، از شال‌های کهنه مادران، به شیوه زنان ترکمن است.

لباس عروسک‌های ترکمن پیراهنی بلند با رنگ‌هایی شاد بوده که با دست دوخته می‌شود.

فنون و مهارت بافت «گلیم گریوان»

گلیم گریوان بیشتر در منطقه ای به این نام در بجنورد بافت می شود.

این گلیم روزگاری به خاطر نقوش زیبای حیوانات حلال گوشت، میوه‌های مختلف و غلات، به عنوان سفره غذای ساکنان خراسان شمالی مورد استفاده قرار می‌گرفت، امروزه کاربردی جز زیرانداز ندارد.

این دستبافته داری یک هنر خاص از بافته‌های داری منحصربه‌فرد زنان کرد است و نقش‌های بافته شده نشان از عظمت فرهنگ، هنر، باورها، آداب و رسوم، و تاریخ پر فراز و نشیب قومی کردهای این دیار را دارد.

نمادها در این گلیم همگی بیانگر کرامت قومی و احترام به طبیعت است.

این نمادها بیشتر نشان‌دهنده‌ نوع زندگی و نظام اجتماعی و فرهنگی کردهای این دیار است.

فنون و مهارت بافت «جاجیم اشکی»

جاجیم اشکی نیز دستبافته ای دیگر از هنرمندان خراسان‌شمالی است که با استفاده از پشم و با تکنیک خاصی بافته می‌شود.

جاجیم‌ها معمولا در چهار تخته مجزا بافته شده و سپس به هم دوخته می‌شوند.

بافت جاجیم شباهت‌هایی به گلیم و قالی دارد اما تفاوت‌هایی نیز در روش بافت و مواد اولیه وجود دارد.

این دست بافته ها ضخیم، راه راه و رنگین است که به عنوان زیرانداز، پتو، روتختی، جل اسب و کفپوش منازل کاربرد دارد.

جاجیم هایی که توسط زنان و مردان روستایی بجنورد بافته می شود، در شیوه بافت، تنوع و میزان رنگبندی و نقوش و مدل گره ها با جاجیم هایی که در شهر توسط زنان بافته می شوند متفاوت است اما هر دو نوع جاجیم بافی کیفیت بسیار بالایی دارند.

تاکنون ۷۱۳ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۲۵ اثر تاریخی، ۵۳ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس و ۲۶ اثر منقول تاریخی است.

استان خراسان شمالی با داشتن هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد و سالانه پذیرای میلیون ها مسافر، گردشگر و زائر امام هشتم (ع) است که از این خطه گذر می کنند.