حمایت از سمن‌ها در دستور کار دولت چهاردهم / ظرفیت‌ تشکل‌های خراسان‌شمالی باید بالفعل شود

ایرنا/ بجنورد- ایرنا- دولت چهاردهم با هدف تقویت مشارکت مردمی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های تشکل‌های مردم‌نهاد، حمایت از سمن‌ها را در دستور کار خود قرار داده است و کارشناسان معتقدند اگر این حمایت‌ها به شکل هدفمند اجرا شود، ظرفیت‌های بالقوه سمن‌ها در خراسان شمالی به توسعه اجتماعی می انجامد.

به گزارش ایرنا، سازمان‌های مردم‌نهاد یا سمن‌ها، به‌عنوان نهادهایی داوطلبانه و خیرخواهانه طی سال‌های اخیر نقش مهمی در زندگی اجتماعی ایران ایفا کرده‌اند.

این تشکل‌ها با حضور در بخش هایی همچون آموزش، محیط زیست، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خدمات بشردوستانه به بازوی توانمند دولت و حلقه اتصال مردم و مسئولان تبدیل شده‌اند.

با وجود ظرفیت‌های بالای سمن‌ها، همچنان چالش‌هایی مانند محدودیت منابع مالی، ضعف قوانین جامع و نگاه بخشی‌نگر دستگاه‌ها، فعالیت آن‌ها را محدود کرده است.

در خراسان شمالی، بیش از ۳۰۰ سمن دارای مجوز فعالیت هستند، اما تنها تعداد محدودی به‌صورت فعال و تخصصی کار می‌کنند.

خبرنگار ایرنا در همین خصوص با «محسن سنایی»، نماینده تشکل‌های مردم‌نهاد در خراسان شمالی گفت‌وگویی انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

ایرنا: برای شروع بفرمایید اساسا سمن‌ها چه جایگاهی در جامعه دارند و چه نقشی ایفا می‌کنند؟

سنایی: سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان حلقه واسط میان مردم و دولت، نقشی کلیدی در اداره جامعه دارند.

این نهادها بر پایه داوطلبی و نیت خیرخواهانه ایجاد شده‌اند و هدف اصلی‌شان نه کسب سود، بلکه حمایت از حقوق مردم، خدمت‌رسانی و کمک به توسعه کشور است.

سمن‌ها از آن جهت اهمیت دارند که به‌طور مستقیم با جامعه و نیازهای واقعی مردم در تماس هستند. برخلاف دستگاه‌های اداری که گاهی روندهای پیچیده و طولانی دارند، سمن‌ها می‌توانند سریع‌تر و با انعطاف بیشتر وارد عمل شوند و پاسخ‌گوی یک مشکل محلی یا اجتماعی باشند.

به همین دلیل بارها شاهد بوده‌ایم که در حوادث طبیعی یا بحران‌های اجتماعی، سمن‌ها پیش از همه در میدان حاضر شده و توانسته‌اند باری از دوش دولت بردارند.

ایرنا: منابع مالی این سازمان‌ها از کجا تامین می‌شود؟

سنایی: بخش عمده بودجه سمن‌ها از طریق کمک‌های مردمی و خیرین تامین می‌شود. این مشارکت مردمی، پشتوانه ارزشمندی است که به سمن‌ها استقلال می‌بخشد و آن‌ها را از وابستگی مطلق به دولت دور نگه می‌دارد.

البته در کنار این منابع، دولت و برخی دستگاه‌های اجرایی نیز برای اجرای طرح‌های مشترک و در حوزه‌هایی که نیازمند هماهنگی بیشتر است، به یاری سمن‌ها می‌آیند. این ترکیب منابع هم استقلال این نهادها را حفظ می‌کند و هم زمینه را برای اجرای برنامه‌های گسترده‌تر فراهم می‌سازد.

اگر سازوکاری شفاف برای حمایت‌های دولتی و مشارکت بخش خصوصی ایجاد شود، ظرفیت مالی سمن‌ها می‌تواند چند برابر شود.

ایرنا: حوزه‌های فعالیت سمن‌ها بسیار متنوع است، کمی در این زمینه توضیح می‌دهید؟

سنایی: سمن‌ها تقریبا همه عرصه‌های زندگی اجتماعی را پوشش می‌دهند. برخی در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی و مذهبی فعالیت دارند و برخی دیگر در زمینه محیط زیست، خدمات بشردوستانه، حقوق شهروندی یا پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی فعال هستند.

مثلا در خراسان شمالی سمن‌هایی داریم که در زمینه آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوانان کار می‌کنند، یا تشکل‌هایی که در روستاها به آموزش کشاورزان در حوزه صرفه‌جویی منابع آب کمک می‌کنند.

این تنوع موضوعی باعث شده سمن‌ها به موتور محرک ابتکارات اجتماعی تبدیل شوند و حضورشان به تقویت سرمایه اجتماعی و تاب‌آوری جامعه کمک زیادی کند.

ایرنا: این نهادها چه تاثیری در حل مشکلات اجتماعی دارند؟

سنایی: مهم‌ترین نقشی که سمن‌ها ایفا می‌کنند توانمندسازی مردم است. یک سمن محلی وقتی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی برنامه‌ریزی می‌کند، علاوه بر خدمات مستقیم مثل مشاوره یا حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر، سطح آگاهی عمومی را هم بالا می‌برد.

همین آگاهی موجب می‌شود مردم خودشان در برابر بحران‌ها مقاوم‌تر شوند.

از سوی دیگر، سمن‌ها به دلیل ارتباط نزدیک با بدنه جامعه، خیلی زودتر از دستگاه‌های رسمی مشکلات را مشاهده و شناسایی می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود بتوانند نقش مشاور اجتماعی دولت را ایفا کنند.

در بسیاری از کشورها، دولت‌ها بدون نظرخواهی از سازمان‌های مردم‌نهاد تصمیم‌گیری نمی‌کنند، چون می‌دانند این نهادها دیدگاه واقعی جامعه را منتقل می‌کنند.

ایرنا: اما این سازمان‌ها معمولا با مشکلات و محدودیت‌هایی هم روبه‌رو هستند؛ بزرگ‌ترین چالش‌ها چیست؟

سنایی: بله، طبیعی است که چالش‌ها و موانعی وجود داشته باشد و اولین مانع کمبود منابع مالی است.

بسیاری از سمن‌ها با انگیزه بالا شکل می‌گیرند اما به دلیل نبود بودجه کافی نمی‌توانند برنامه‌هایشان را کامل اجرا کنند.

دوم، نبود یک قانون جامع و کارآمد برای ساماندهی فعالیت‌هاست؛ قوانینی که بتواند از تشکیل تا فعالیت و حتی ارزیابی عملکرد سمن‌ها را پوشش دهد.

سومین مانع، نگاه برخی دستگاه‌هاست که هنوز به ظرفیت واقعی سمن‌ها باور ندارند و نقش آنان را جدی نمی‌گیرند. اگر این سه مانع اساسی برطرف شود، مطمئنا شاهد شکوفایی و اثرگذاری بسیار بیشتر سمن‌ها خواهیم بود.

ایرنا: دولت چهاردهم اعلام کرده که حمایت از سمن‌ها در دستور کار قرار دارد، این حمایت‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

سنایی: نگاه دولت چهاردهم نسبت به سمن‌ها امیدوارکننده است. در برنامه‌های کلان این دولت تاکید شده که از ظرفیت تشکل‌های مردم‌نهاد باید استفاده شود و این نگاه می‌تواند نقطه عطفی باشد.

این حمایت‌ها اگر به شکل عملی و نه صرفا شعاری دنبال شود، بستری فراهم خواهد کرد تا سمن‌ها بیش از گذشته در تحقق اهداف کلان نظام و دولت نقش‌آفرینی کنند.

در واقع سمن‌ها می‌توانند مکمل عملکرد دستگاه‌ها باشند، اما به شرطی که روندهای اداری پیچیده مانعی در مسیرشان نشود.

اگر تعامل دولت و سمن‌ها به‌خوبی مدیریت شود، شاهد افزایش اعتماد عمومی و کاهش بسیاری از مشکلات اجتماعی خواهیم بود.

ایرنا: بر اساس آمار رسمی، بیش از ۳۰۰ سمن در خراسان شمالی مجوز فعالیت دارند اما تنها بخشی از آن‌ها فعالانه کار می‌کنند، علت این مسئله چیست؟

سنایی: درست است؛ اگرچه آمار نشان می‌دهد تعداد تشکل‌های مردم‌نهاد در استان بالاست، اما واقعیت این است که تنها تعداد محدودی از آن‌ها در عرصه‌های تخصصی و با برنامه‌ریزی دقیق فعالیت می‌کنند.

یکی از دلایل اصلی این موضوع، کمبود منابع مالی است؛ بسیاری از سمن‌ها در ابتدای راه با انگیزه بالا تشکیل می‌شوند، اما به مرور زمان و با مواجهه با مشکلات مالی، فعالیتشان کمرنگ می‌شود.

از سوی دیگر، ضعف در آموزش‌های مدیریتی و نبود تجربه کافی برای اداره یک سازمان مردم‌نهاد باعث می‌شود بعضی از این تشکل‌ها نتوانند مسیر پایداری را طی کنند.

عامل سوم هم موانع اداری است؛ متاسفانه برخی فرآیندهای طولانی و نگاه‌های سخت‌گیرانه دستگاه‌ها به جای آنکه مشوق فعالیت سمن‌ها باشد، مانعی جدی برای رشد آن‌ها ایجاد کرده است.

ایرنا: کارشناسان معتقدند سمن‌ها می‌توانند در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش شهروندی، محیط زیست و کاهش آسیب‌های اجتماعی نقش مؤثر و کم‌هزینه‌ای ایفا کنند، شما این نظر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سنایی: این نگاه کاملا درست است و تجربه‌های موفق زیادی در استان و کشور داریم که آن را ثابت می‌کند.

سمن‌ها به دلیل آنکه متکی بر نیروهای داوطلب و مردمی هستند، می‌توانند با حداقل هزینه بیشترین بازدهی را داشته باشند. برای مثال، در حوزه آموزش شهروندی وقتی یک سمن وارد مدارس، محلات یا روستاها می‌شود و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کن��، نتایج آن ملموس‌تر و سریع‌تر از بسیاری از طرح‌های رسمی است.

همین‌طور در حوزه محیط زیست، کمپین‌های مردمی برای پاک‌سازی طبیعت یا فرهنگ‌سازی درباره کاهش مصرف پلاستیک، نمونه‌هایی است که با هزینه بسیار اندک اما با مشارکت گسترده مردم انجام می‌شود.

در موضوع آسیب‌های اجتماعی نیز سمن‌ها به دلیل نزدیکی به بدنه جامعه، می‌توانند نقش پیشگیرانه و حمایتی مؤثری ایفا کنند؛ نقشی که اگر صرفا به دستگاه‌های دولتی واگذار شود، بسیار پرهزینه‌تر و زمان‌برتر خواهد بود.

ایرنا: برخی معتقدند فرآیندهای اداری و نگاه بخشی‌نگر دستگاه‌ها، خود به مانعی در مسیر فعالیت سمن‌ها تبدیل شده است، آیا شما هم چنین برداشتی دارید؟

سنایی: متاسفانه باید بگویم بله. بسیاری از فعالان اجتماعی بارها از این موضوع گلایه کرده‌اند.

پیچیدگی‌های اداری، طولانی بودن فرآیند صدور مجوز یا تایید پروژه‌ها و حتی نگاه‌های شکاکانه برخی دستگاه‌ها به فعالیت‌های مردمی، عملاً بخشی از انرژی و انگیزه سمن‌ها را هدر می‌دهد.

ما بارها تاکید کرده‌ایم که سمن‌ها رقیب دولت نیستند، بلکه یار و یاور دولت‌اند. این تشکل‌ها با حضور در کنار مردم، همان وظایفی را پیش می‌برند که دستگاه‌های رسمی به تنهایی قادر به انجام کامل آن نیستند.

بنابراین اگر نگاه‌ها تغییر کند و به جای مانع‌تراشی، از ظرفیت آن‌ها حمایت شود، نه تنها کارایی سمن‌ها افزایش می‌یابد بلکه اعتماد عمومی مردم به دولت و حاکمیت هم تقویت خواهد شد.

ایرنا: با توجه به چالش‌هایی مانند فقر فرهنگی در برخی مناطق، مهاجرت جوانان و کمبود زیرساخت‌های فرهنگی، نقش سمن‌ها را در آینده خراسان شمالی چگونه می‌بینید؟

سنایی: شرایط استان ما واقعا خاص و در برخی موارد دشوار است. فقر فرهنگی در بعضی از مناطق محروم باعث شده بخشی از جامعه از امکانات آموزشی و فرهنگی محروم بماند. همچنین مهاجرت جوانان به دلیل کمبود فرصت‌های شغلی و نبود فضاهای مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادها، یک تهدید جدی برای آینده استان است.

در چنین شرایطی، سمن‌ها می‌توانند نقش بی‌بدیلی ایفا کنند. برای مثال، برگزاری دوره‌های آموزشی و مهارت‌افزایی توسط سمن‌ها می‌تواند بخشی از خلاهای فرهنگی و آموزشی را پر کند.

همچنین سمن‌های حوزه کارآفرینی قادرند فرصت‌های جدیدی برای جوانان ایجاد کنند و تا حدی از مهاجرت آن‌ها جلوگیری نمایند و در زمینه آسیب‌های اجتماعی نیز همین تشکل‌ها هستند که می‌توانند با برنامه‌های پیشگیرانه و حمایتی، جامعه را توانمندتر کنند. به نظر من اگر این ظرفیت‌ها جدی گرفته شود، سمن‌ها می‌توانند به یک نیروی تحول‌آفرین در استان تبدیل شوند.

ایرنا: به نظر شما مسیر پیش‌رو برای سمن‌ها در استان، مشارکت واقعی خواهد بود یا فرصت‌سوزی مجدد؟

سنایی: این پرسش بسیار کلیدی است. آینده سمن‌ها بستگی کامل به نگاه مدیران و تصمیم‌گیران دارد.

اگر دولت و حاکمیت به سمن‌ها به چشم بازوی اجرایی خود نگاه کنند و مشارکت واقعی را جایگزین نگاه فرمالیته کنند، بدون شک شاهد شکوفایی این بخش خواهیم بود و در این صورت، سمن‌ها می‌توانند به توسعه پایدار کمک کنند، اعتماد عمومی را افزایش دهند و بسیاری از بحران‌های اجتماعی را قبل از آنکه به معضل بزرگ تبدیل شوند، مدیریت کنند.

اما اگر همان نگاه سنتی و بروکراتیک ادامه پیدا کند و فرآیندهای اداری و کم‌توجهی به ظرفیت‌های واقعی سمن‌ها تداوم داشته باشد، متأسفانه فرصت بزرگی از دست خواهد رفت. به همین دلیل، اکنون زمان آن است که مدیران استانی و ملی با تصمیمات درست، این ظرفیت عظیم مردمی را در مسیر توسعه و عدالت اجتماعی به کار گیرند.

ایرنا: در پایان، چشم‌انداز آینده سمن‌ها در کشور را چطور می‌بینید؟

سنایی: من آینده را روشن می‌بینم. جامعه ما به سمت مشارکت بیشتر مردم در اداره امور حرکت می‌کند و سمن‌ها ابزار اصلی این مشارکت هستند.

اگر موانع گفته‌شده برطرف شود و حمایت‌های لازم صورت گیرد، این نهادها می‌توانند در کنار دولت گام‌های بزرگی در مسیر توسعه پایدار و عدالت اجتماعی بردارند.

در خراسان شمالی هم بیش از ۳۰۰ سمن دارای مجوز فعالیت هستند، اما تنها بخش کوچکی از آن‌ها به‌طور تخصصی و مداوم فعالیت می‌کنند.

اگر سیاست‌های حمایتی و برنامه‌های توانمندسازی به‌درستی اجرا شود، همین تعداد می‌تواند به یک شبکه گسترده و تاثیرگذار تبدیل شود که بازوی قدرتمند دولت در کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی خواهد بود.

بنا به درخواست سازمان های مردم نهاد در همایش مشترک دولت و تشکل‌های اجتماعی، با پیشنهاد وزارت کشور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۲ مردادماه با عنوان روز تشکلها و مشارکتهای اجتماعی نامگذاری شد.

آخرین خبر خراسان شمالی در اینستاگرام : https://instagram.com/bojnord_today