رونمایی از فرش نفیس قاجاری؛ از موزه ملی تا دل خراسان جنوبی

ایرنا/ بیرجند - ایرنا - بزرگ‌ترین فرش تصویری تاریخی ایران به طول ۲۸ متر با حضور قائم مقام وزیر میراث فرهنگی در بیرجند رونمایی شد و همراه با هشت اثر تاریخی دیگر، فرهنگ و هنر غنی خراسان جنوبی را به نمایش گذاشت و بار دیگر جایگاه این خطه را به عنوان نگینی در فرهنگ و هنر ایران زمین تثبیت کرد.

به گزارش ایرنا، خراسان جنوبی سرزمینی وسیع و بکر با طبیعتی کویری و متنوع، نه تنها به خاطر مناظر چشم‌نوازش شناخته می‌شود، بلکه مرکز تولید صنایع دستی اصیل و کم‌نظیری است که فرش یکی از شاخص‌ترین آنهاست.

---

بازار

---

قالیبافی در این استان تاریخی بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد؛ هنری که از زمان حکومت شاهرخ میرزا رواج یافته و حتی تاریخ‌نویسان قرن دهم مانند مقدسی نیز از شهرت قالی و سجاده‌های نواحی کوهستانی بیرجند سخن گفته‌اند.

فرش‌های خراسان جنوبی، بیش از یک پوشش زمینی، آثار هنری ارزشمند و زبان گویای فرهنگ دیرینه مردمان این دیار هستند. هر بافته، حکایتگر قصه‌هایی از زندگی، طبیعت بکر و اعتقادات مردمانی است که قرن‌ها پیش با ذوق و هنر، از تار و پود پشم و کرک حیوانات محلی طرح‌هایی ماندگار خلق کرده‌اند. این هنر دیرینه، با وجود فراز و نشیب‌های تاریخی، همچنان در استان می‌درخشد و نقشی مهم در اقتصاد خانواده‌های منطقه ایفا می‌کند.

بافتندگان ماهر خراسان جنوبی، از نقش‌های ظریف و ریز مانند ماهی گرفته تا طرح‌های لچک ترنج را با دقت و عشق می‌بافند و این هنر دست را به آن سوی مرزها می‌رسانند تا نشان دهند هنردست مردم این دیار آوازه و شهرتی جهانی دارد؛ هنری که هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند.

یکی از مراکز مهم فرش‌بافی خراسان جنوبی، روستای دُرُخش است که در ۸۰ کیلومتری شمال شرقی بیرجند واقع شده است. سابقه قالیبافی در این منطقه بسیار طولانی بوده و برخی از زیباترین فرش‌های مجموعه قاب‌های آستان قدس رضوی در دُرُخش بافته شده‌اند. قالی‌های درخش به دلیل بافت فشرده و طرح‌های برجسته و نگارهای خاصی مانند ترنج بزرگ، معمولا با رنگ‌های نخودی یا قرمز آلبالویی ساخته می‌شدند و گاهی نقوش پرندگان و بته‌های خاصی را نیز در خود جای می‌دادند.

در گذشته، به ویژه قبل و بعد از جنگ جهانی اول، فرش‌های ارزان‌قیمت نیز در درخش تولید می‌شد که طرح‌هایی تکراری و معمولاً ترنجی داشتند و تحت نام قالی قاین یا خراسان در بازارهای اروپا به ویژه آلمان و فرانسه به فروش می‌رسیدند.

نقوش گیاهی، جانوری و انسانی که با رنگ‌های طبیعی محلی بر این فرش‌ها نقش بسته‌اند، پیوند عمیق این هنر با محیط زیست منطقه را نشان می‌دهد. این فرش‌ها همچون دفترچه‌های خاطراتی هستند که هر گره‌شان یادگاری از تاریخ و فرهنگ مردمان سخت‌کوش خراسان جنوبی به شمار می‌روند.

امروزه فرشبافی نه تنها هنر و میراث فرهنگی منطقه، بلکه نمادی از اقتصاد مقاومتی و اشتغال پایدار است که زندگی هزاران خانواده را رونق می‌بخشد. هنرمندان خراسان جنوبی با حفظ روش‌های سنتی به تولید فرش‌هایی با کیفیت و دوام بالا ادامه می‌دهند که در بازارهای داخلی و جهانی مورد تحسین واقع می‌شوند.

اما یکی از فرش‌های اصیل و ارزشمند منطقه دُرُخش، که سال‌ها در موزه ملی ایران در تهران نگهداری می‌شد، اکنون پس از طی مراحل اداری و هماهنگی‌های لازم برای مدتی به زادگاه خود بازگشته است. این بازگشت، فرصتی بی‌نظیر برای معرفی و ارج نهادن به هنر دیرینه فرشبافی خراسان جنوبی به شمار می‌رود و نشان‌دهنده توجه ویژه مسئولان به حفظ و احیای میراث فرهنگی استان است.

این فرش تاریخی که از جمله شاهکارهای هنری خراسان جنوبی محسوب می‌شود، به دلیل ارزش هنری و فرهنگی خود، سال‌ها به عنوان گنجینه‌ای در موزه ملی تهران حفظ شده بود. انتقال آن به بیرجند، پل ارتباطی میان گذشته و امروز هنر بومی این منطقه است و فرصتی فراهم می‌کند تا هنردوستان و گردشگران بتوانند از نزدیک شاهد زیبایی‌ها و ظرافت‌های این اثر بی‌نظیر باشند.

امروز عصر، با حضور قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مراسم رسمی رونمایی این فرش بزرگ در موزه باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند برگزار شد و این اثر فاخر به صورت عمومی به نمایش گذاشته شد.

فرش تصویری تاریخی رونمایی شده در بیرجند، بزرگ‌ترین فرش از نوع خود در ایران و جهان است که نقش‌هایی از انسان‌ها، ایوان‌ها، گیاهان و حتی تصویر دو کشتی و ماهی را در خود جای داده است.

این اثر هنری گرانبها که ترکیبی از فرهنگ بومی و سفارش احتمالی خارجی است، به دست هنرمندان برجسته منطقه دُرُخش بافته شده و نمادی از اصالت و ارزش هنری بی‌نظیر خراسان جنوبی محسوب می‌شود.

قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این مراسم ضمن تأکید بر اهمیت حفظ و معرفی ظرفیت‌های فرهنگی استان، فرش تاریخی را نمایانگر عمق و اصالت فرهنگ مردمان خراسان جنوبی دانست که هنر دست آن‌ها آوازه‌ای جهانی یافته است.

علی دارابی بیان کرد: چنین آثار فاخر هنری نه تنها میراث فرهنگی ارزشمندی برای استان و کشور محسوب می‌شوند، بلکه به عنوان جاذبه‌های گردشگری فرهنگی، می‌توانند در توسعه اشتغال پایدار و رونق اقتصادی منطقه نقش مؤثری ایفا کنند.

وی بیان کرد: بازگرداندن این فرش تاریخی از موزه ملی تهران به زادگاهش، فرصت بی‌نظیری برای معرفی هنر و تمدن بومی خراسان جنوبی فراهم کرده است تا گردشگران داخلی و خارجی با چشم خود شاهد شکوه این اثر باشند.

قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تاکید کرد: حفاظت و نمایش این آثار در موزه‌های استان، بخشی از استراتژی کلان کشور برای توسعه گردشگری فرهنگی است و با همکاری دستگاه‌های مختلف، زیرساخت‌های لازم برای جذب گردشگران بیشتر در خراسان جنوبی در حال تکمیل است.

وی یادآور شد: معرفی این فرش تاریخی در کنار سایر صنایع دستی و میراث فرهنگی استان، گامی مهم در جهت ارتقای جایگاه خراسان جنوبی در نقشه فرهنگی ایران و جهان خواهد بود.

فرش، هنر و صنعتی بزرگ در فرهنگ ایرانی

دارابی گفت: این فرش که بیش از یک قرن در موزه کاخ گلستان تهران نگهداری می‌شد، به صورت امانت به استان بازگردانده شده و از فردا برای بازدید عموم در موزه باغ و عمارت جهانی اکبریه به نمایش گذاشته خواهد شد.

وی تاکید کرد: فرش، هنر و صنعتی بزرگ در فرهنگ ایرانی است که اگرچه در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مواجه شده، اما امیدواریم بار دیگر شاهد رونق و درخشش این هنر کهن در بازارهای جهانی باشیم.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم با اشاره به ویژگی‌های منحصر به فرد این فرش و سایر آثار همراه آن، بر اهمیت این رویداد در معرفی فرهنگ غنی استان و توسعه گردشگری فرهنگی تأکید کرد.

سید احمد برآبادی افزود: همچنین هشت شیء تاریخی و هنری دیگر از جمله کوزه‌های سفالی با کتیبه‌های قرآنی از دوره‌های سده سوم و چهارم هجری و ملاقه فلزی دوره سلجوقی که پیش‌تر در موزه ملی ایران و کاخ گلستان نگهداری می‌شدند، پس از طی مراحل اداری و هماهنگی‌های لازم به خراسان جنوبی منتقل شده‌اند.

وی تصریح کرد: با توجه به شرایط حساس این آثار، انتقال آنها با تمهیدات ویژه انجام شده و پس از بازگشایی موزه‌های استان، این آثار به صورت محدود در معرض دید عموم قرار خواهند گرفت.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی تصریح کرد: فرش انتقال یافته، با طولی حدود ۲۸ متر، بزرگ‌ترین فرش تصویری تاریخی ایران و جهان است که نقوش انسانی، ایوانی، گیاهی و حتی تصویر دو کشتی و ماهی در آن به چشم می‌خورد و حکایتگر رویدادی مهم و سفارش ویژه‌ای است.

وی ادامه داد: این فرش ترکیبی از فرهنگ بومی و سفارش احتمالی خارجی است که با مشارکت هنرمندان منطقه دُرُخش بافته شده و نشان از اصالت و ارزش بی‌نظیر آن دارد.

برآبادی بیان کرد: با توجه به شرایط حساس این اشیا، انتقال آن‌ها با تمهیدات ویژه انجام شده و پس از بازگشایی موزه‌های استان، این آثار به صورت محدود برای عموم به نمایش گذاشته می‌شوند.

خراسان جنوبی از قطب‌های مهم فرش‌بافی ایران

وی تاکید کرد: هدف اصلی ما معرفی پیشینه فرهنگی و هنری استان است تا نشان دهیم خراسان جنوبی یکی از قطب‌های مهم فرش‌بافی کشور است و این هنر اصیل باید بیشتر شناخته شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی یادآور شد: تصاویر و اطلاعات کامل این آثار پس از رونمایی در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت و با ترجمه پوسترها به چند زبان، امکان دسترسی جهانی به این گنجینه فراهم می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت انتقال اشیای تاریخی و فرهنگی استان به خراسان جنوبی اظهار کرد: درخواست کرده‌ایم که اشیای گرانبهایی که مربوط به این مکان تاریخی است، از آستان قدس رضوی به استان منتقل شود.

برآبادی ادامه داد: مکاتبات لازم در این خصوص انجام شده و از استاندار نیز درخواست پیگیری داریم تا این آثار ارزشمند به مجموعه موزه‌های استان افزوده شوند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی افزود: به منظور توسعه ثبت جهانی آثار میراث فرهنگی، برخی شهرستان‌های استان کاندیدای ثبت جهانی مساجد تاریخی هستند که در مراحل نهایی قرار دارد.

وی اضافه کرد: افتخار ما این است که بیشترین تعداد آسبادهای ایران در خراسان جنوبی قرار دارد و امیدواریم هرچه زودتر آسبادهای ایران با محوریت خراسان جنوبی ثبت جهانی شود.

رونمایی از بزرگ‌ترین فرش تصویری تاریخی ایران در بیرجند، نه تنها یادبودی از هنر و فرهنگ دیرینه خراسان جنوبی است، بلکه گامی مهم در مسیر معرفی این میراث گران‌بها به جهان محسوب می‌شود، این اثر فاخر، پلی میان گذشته و حال و نشان‌دهنده توانمندی و ذوق هنرمندان منطقه در حفظ و انتقال فرهنگشان به نسل‌های آینده است.

امید می‌رود با توسعه زیرساخت‌های گردشگری و توجه ویژه به صنایع دستی، خراسان جنوبی به جایگاه واقعی خود در نقشه فرهنگی ایران و جهان دست یابد و این فرش ارزشمند، الهام‌بخش هنر و اشتغال پایدار برای مردمان این دیار باقی بماند.

حفظ، معرفی و بهره‌برداری مناسب از این آثار، نه تنها موجب شکوفایی اقتصاد منطقه می‌شود، بلکه گامی موثر در ارتقای فرهنگ و هویت ملی و افزایش تعاملات فرهنگی با دیگر کشورها خواهد بود.

در پایان مراسم، رونمایی از تمبر اختصاصی بزرگ‌ترین فرش تصویری تاریخی ایران، جلوه‌ای دیگر از اهمیت این اثر فاخر بود که نشان‌دهنده توجه ویژه به حفظ و معرفی هنرهای سنتی خراسان جنوبی است. این تمبر نمادی کوچک اما ماندگار است از فرهنگ، هنر و هویت دیرینه مردمان این سرزمین که حالا به شکلی نوین و جهانی در معرض دید عموم قرار گرفته است.

امید است با انتشار و استفاده از این تمبر ویژه، پیام ارزشمند هنر فرشبافی خراسان جنوبی به سراسر کشور و جهان منتقل شود و سهمی هرچند کوچک در شناساندن فرهنگ غنی این منطقه به جهانیان داشته باشد.

رونمایی همزمان فرش تاریخی و تمبر آن، نقطه عطفی در مسیر حمایت و توسعه صنایع دستی و میراث فرهنگی استان به شمار می‌آید و نویدبخش آینده‌ای روشن برای هنر و فرهنگ این خطه خواهد بود.