کاهش بارش‌ها در استان اردبیل و ضرورت بازنگری در مدیریت منابع

ایرنا/ اردبیل - ایرنا - بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده از سوی دستگاه‌های مربوطه، مجموع بارش‌های باران و برف استان اردبیل در سال زراعی گذشته با کاهشی چشمگیر روبرو شده که این امر ضرورت بازنگری در کم و کیف مصرف آب و مدیریت منابع موجود را بیش از هر زمان دیگری می‌طلبد.

به گزارش ایرنا، استان اردبیل با ۱۲ شهرستان و جمعیت افزون بر یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر با گستره افزون بر ۱۷ هزار کیلومترمربع دارای در مجموع ۸۱۷ هزار هکتار اراضی کشاورزی است که ۴۳.۶ درصد از مساحت این استان را شامل می‌شود.

---

بازار

---

این استان که نزدیک به یک درصد مساحت ایران را دارد، با تولید سالانه ۴.۵ میلیون تن انواع محصول، چهار درصد تولیدات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده و در کنار آن یک هزار و ۴۱۵ واحد صنعتی ، بیش از ۶۰ هزار واحد صنفی و ۲ هزار و ۱۳۲ شرکت تعاونی تولیدی، توزیعی و خدماتی در استان فعالیت می‌کنند.

بیشترین میزان مصرف منابع استان اردبیل در بخش‌های کشاورزی، صنعتی- خدماتی و شرب رقم می‌خورد، به طوری که بر اساس آمارهای رسمی از مجموع آب‌های سطحی و زیرزمینی استان نزدیک به ۹۳ درصد در بخش کشاورزی، چهار درصد در بخش صنعت و سه درصد در بخش شرب مصرف می‌شود.

هم‌اینک ۴۸۱ هزار مشترک شهری و ۱۲۷ هزار مشترک روستایی با جمعیتی حدود یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب هستند و در حالی که منطقه در چند سال گذشته با کمبود بارش‌ها و کاهش سطح منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی روبرو بوده است، فرسودگی شبکه توزیع و انتقال و مصرف بی‌رویه نیز موجب هدر رفت سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در این استان می‌شود.

اینها در شرایطی است که استان اردبیل با پدیده خشکسالی هم دست به گریبان است و برای نمونه مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی هواشناسی کشور در گزارشی میانگین بارش‌های استان در نیمه نخست سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ را برابر با ۱۰۶ میلی‌متر اعلام کرد که نسبت به مدت مشابه دوره بلندمدت ۳۵ درصد کاهش داشت.

شرایط بحرانی ناشی از کم‌بارشی در سال جاری نیز در استان اردبیل ادامه دارد طوری که بر اساس آخرین آمارهای رسمی میانگین بارش‌ها در سال زراعی جاری به نسبت مدت مشابه در دوره بلندمدت نزدیک به ۲۰ درصد کاهش یافته است.

تداوم کم‌بارشی و تشدید خشکسالی

مدیرکل هواشناسی استان اردبیل با اشاره به کاهش مستمر بارش‌ها در پنج سال گذشته اظهار کرد: میانگین بارش‌های استان در سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ نزدیک به ۲۵۹ میلی‌متر بود که نسبت به دوره‌ بلندمدت ۲۰ درصد و نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد کاهش داشت و تنها در سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۳ شرایط از نظر بارش‌ها در حد عادی بود.

مجید کوهی اضافه کرد: جز در شهرستان سرعین که ۶ درصد افزایش بارش داشتیم، در شهرستان کوثر ۴۰ درصد، در شهرستان نمین ۳۵ درصد، در شهرستان‌های خلخال، بیله‌سوار و پارس‌آباد نزدیک به ۱۰ درصد و در سایر نقاط ۲۰ تا ۲۵ درصد با کاهش بارش‌ها روبرو بودیم.

وی کاهش ۲۰ درصدی بارش‌ها را نشان دهنده تشدید شرایط خشکسالی در سال‌های پیش‌رو دانست و تشریح کرد: بررسی نقشه‌های پیش‌بینی فصلی نشان می‌دهد که پاییز امسال در مجموع بارش‌ها کمتر از میانگین عادی باشد ولی در فصل زمستان به شرایط عادی نزدیک‌تر شود.

مدیرکل هواشناسی استان اردبیل میانگین دمای هوا در استان را ۱۱.۴ درجه سانتی‌گراد عنوان کرد و افزود: کاهش بارش‌ها در حالی رخ داده که دمای هوا نیز نسبت به دوره بلندمدت ۰.۹ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و بیشترین افزایش مربوط شهرستان‌های سرعین و خلخال به ترتیب با ۱.۷ و ۱.۱ درجه سانتی‌گراد بوده است.

وی عنوان کرد: با توجه کاهش بارشی که امسال و سال‌های گذشته داشتیم، در مجموع شرایط مناسبی برای منابع آبی استان اردبیل پیش‌بینی نمی‌شود و مدیریت منابعی موجود در حال حاضر تنها راهکار گذر از شرایط کنونی و وخیم‌تر شدن بحران کمبود آب در سال‌های آینده است.

تغییر الگوی مصرف و سازگاری با کم‌آبی، راه گذر از بحران

اگرچه مدیرعامل پیشین شرکت آب منطقه‌ای اردبیل از تلاش‌ها برای اجرای ۳۶ برنامه سازگاری با کم‌آبی در راستای ذخیره‌سازی ۱۳۰ میلیون مترمکعب از منابع آبی استان و حتی صرفه‌جویی بیش از ۷۰ درصدی در مصرف آب‌های زیرزمینی خبر داده بود، شرایط کنونی اما نشان می‌دهد که شمال تا جنوب استان از اردبیل و خلخال تا مشگین‌شهر و پارس‌آباد همچنان در گیر و دار تامین آب شرب و کشاورزی است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان اردبیل پیش‌تر در نشستی با خبرنگاران گفت: یک هزار و ۲۳ روستا زیر پوشش آبفا قرار دارد ولی در تامین آب آشامیدنی بسیاری از این روستاها با مشکل مواجه هستیم، ۸۳۰ روستا درگیر تنش آبی جدی است که ۳۰۰ مورد از آنها در شمال استان قرار دارد.

مسعود خیرجو، افت سطح منابع زیرزمینی و کاهش چشمگیر آب‌های جاری را مشکلی جدی خواند و افزود: برای تامین آب روستاهای استان علاوه بر احداث مجتمع‌های آبرسانی، حفر چاه نیز در دستور کار قرار گرفته است ولی تنها آبی که سالم و بهداشتی باشد، در اختیار اهالی روستاهای استان قرار خواهد گرفت و به همین علت در برخی مناطق روستایی که آب کیفی برای شرب استحصال نشده، در تامین آب دچار مشکل هستیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اردبیل نیز با اشاره به ورود استان به تنش آبی در صورت تداوم وضع موجود تا افق ۱۴۲۵ اظهار کرد: تغییر اقلیم، کاهش بارش‌ها، کاهش جریان آب رودخانه‌ها و توسعه بی‌رویه زمین‌های کشاورزی از عامل‌های اصلی کاهش منابع آب استان است.

حمید فضایلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تشریح کرد: میانگین مصرف آب تنها در اردبیل بیش از چهار میلیون مترمکعب در ماه است که ۷۰ درصد آن از طریق آب‌های سطحی و ۳۰ درصد از طریق منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود و در زمان اوج مصرف، شرایط به نقطه‌ای نگران کننده می‌رسد.

شرایط کنونی نشان می‌دهد که بخش کشاورزی چالش‌های کم‌آبی را در استان اردبیل تشدید کرده و اقدام‌های صورت گرفته تاکنون حتی در وضعیت دشت‌ها نیز تاثیر چندانی نداشته و از همین رو اقدامی اساسی برای مدیریت منابع ضروری است.

کارشناسان امر در چنین شرایطی لزوم تغییر الگوهای کشت سنتی و ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و استفاده از لوازم کاهنده در بخش شرب در چارچوب برنامه‌ای مدون را نقشه راه سازگاری با بحران کمبود آب ذکر می‌کنند.