نان همدان در پیچ بحران کیفیت و نظارت

نان، قوت اصلی و سنتی مردم ایران، در همدان نه‌تنها یک خوراک روزانه بلکه بخشی از هویت غذایی استان محسوب می‌شود، با این حال، مشکلات اقتصادی و ساختاری این روزها سایه سنگینی بر سفره مردم انداخته است.

دولت همه‌ساله یارانه سنگینی برای تأمین آرد یارانه‌ای هزینه می‌کند تا نان با قیمت قابل‌قبول به دست مردم برسد. اختلاف قابل توجه بین قیمت تمام‌شده آرد و نرخ ارائه آن به نانوایی‌ها، اگرچه در جهت حمایت از اقشار کم‌درآمد است، اما عملاً بستر سوء‌استفاده‌هایی چون کم‌فروشی، جابه‌جایی غیرقانونی آرد یا تولید نان بی‌کیفیت را فراهم کرده است.

برخی کارشناسان بر این باورند که آزادسازی نرخ آرد و نان می‌تواند بسیاری از تخلفات موجود را کاهش دهد. با این اقدام، احتمال حذف نانوایی‌های کم‌کیفیت و باقی ماندن واحدهای سالم و استاندارد بالا می‌رود؛ اما این سیاست، بدون برنامه حمایتی از اقشار ضعیف، می‌تواند فشار اقتصادی سنگینی به خانواده‌ها وارد سازد، به‌ویژه در استانی که بخش بزرگی از مردم به نان یارانه‌ای وابسته‌اند.

فشار بیمه و هزینه‌ها بر شاطرها

یکی دیگر از دغدغه‌ها، افزایش تعرفه‌های بیمه کارگران نانوایی‌هاست که طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته و توان مالی بسیاری از واحدها را تحت فشار قرار داده است. شاطری که درآمد محدودی دارد، عملاً با پرداخت چنین مبالغی مواجه می‌شود و ناگزیر برای کاهش هزینه، تعداد نیرو را کم می‌کند؛ اقدامی که در نهایت منجر به افت کیفیت نان می‌شود، همچنین افزایش سنگین دستمزد و گرانی حامل‌هدی انرژی و اجاره مغازه عملا باعث شده دخل و خرج اکثر نانوایان با هم منطبق نباشد.

تعداد بالای واحدهای نانوایی در استان، بر پراکندگی جغرافیایی گسترده افزوده شده و کار نظارت را دشوار کرده است. برای کنترل واقعی کیفیت نان، تشکیل یک تیم ۲۰ تا ۳۰ نفره از بازرسان آموزش‌دیده ضروری است تا به‌طور روزانه بر عملکرد واحدها، نمونه‌گیری و بررسی شاخص‌های استاندارد تولید نظارت کنند.

ورود دستگاه‌های اتوماتیک تهیه و پخت نان، به‌ویژه در نمایشگاه‌های تخصصی، توانسته کیفیت و بهداشت را بهتر کند، اما استفاده بی‌رویه از آن‌ها خطر حذف نیروی انسانی و بیکاری را به همراه دارد. این فناوری‌ها زمانی ارزشمند خواهند بود که نقش مکمل شاطرها را ایفا کنند، نه جایگزین کامل آن‌ها.

در میان انواع نانها، نان سنگک همچنان به‌عنوان نماد نان سالم و اصیل ایرانی مطرح است. این محصول سنتی که با آرد کامل و پخت بر بستر ریگ تهیه می‌شود، نیازمند حمایت ویژه مقامات و ورود نسل جوان برای تداوم این سنت غذایی است.

کیفیت نان همدان نیازمند نظارت روزانه ۳۰ بازرس تخصصی است

حسین خوانساری با اشاره به اهمیت نقش نظارت تخصصی در تضمین سلامت و کیفیت قوت غالب مردم اظهار کرد: نان مهم‌ترین کالای مصرفی خانوارهای ایرانی است.

وی افزود: امروز بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد مردم کشور اصلی‌ترین غذای روزانه خود را از نان تأمین می‌کنند، بنابراین هرگونه قصور در کیفیت آرد یا فرآیند پخت، تأثیر مستقیم بر سلامت جامعه دارد.

مدیرکل غله و خدمات بازرگانی استان همدان به ساختار هزینه‌ای بخش آرد اشاره کرد و گفت: وقتی گندم خریداری می‌شود و به کارخانه‌های آرد منتقل می‌گردد، دولت آن را با قیمت حدود ۲۲ هزار تومان به نانوایان تحویل می‌دهد؛ این رقم، نصف یا حتی یک‌سوم قیمت واقعی آرد در بازار آزاد است.

خوانساری خاطرنشان کرد: اگر این فرآیند را برای حجم تولید در نظر بگیریم، ارزش یارانه سالانه دولت به بخش نان به صدها میلیارد تومان می‌رسد.

وی ادامه داد: تخلفات حوزه نان، از کم‌فروشی گرفته تا جابه‌جایی غیرقانونی آرد، علاوه بر ضربه به کیفیت، باعث می‌شود بخش بزرگی از این یارانه به هدر برود. اگر روزی آرد و نان آزادسازی شود، بسیاری از این مشکلات اصلاح می‌گردد، اما باید مراقب تبعات اجتماعی آن نیز بود.

چالش‌های نرخ و کمبود نظارت

مدیرکل غله همدان با اشاره به برخی قیمت‌های غیرمعمول در بازار، گفت: در تهران حتی دیده شده نان با نرخ ۱۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد، اما این قیمت‌ها برای اکثریت مردم قابل‌پرداخت نیست. در استان همدان ما تلاش کرده‌ایم نرخ‌های مصوب رعایت شود، اما بدون نظارت تخصصی، این کنترل‌ها دوام نخواهد داشت.

خوانساری خاطرنشان کرد: در حال حاضر، نظارت‌ها توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت، فرمانداری‌ها، تعزیرات و اتحادیه نانوا انجام می‌شود، اما حجم تولید و پراکندگی واحدهای نانوایی به‌گونه‌ای است که نیروهای حاضر کفاف پوشش کامل را نمی‌دهد؛ حدود ۱۸۴۵ واحد نانوایی در استان فعالیت می‌کنند که تنها بازرسی مستمر توسط تیم‌های تخصصی می‌تواند کیفیت واقعی را تضمین کند.

مدیرکل غله و خدمات بازرگانی استان همدان تاکید کرد: ما نیازمند تشکیل یک کارگروه دائمی با حضور ۲۰ تا ۳۰ بازرس حرفه‌ای هستیم که هر روز به واحدهای مختلف سرکشی کنند، نمونه نان‌ها را بررسی کرده و هرگونه تخلف را همان‌جا ثبت کنند. این بازرسان باید آموزش علمی و عملی کامل ببینند تا بتوانند شاخص‌های کیفیت نظیر بافت، رنگ، طعم، وزن و سلامت آرد را ارزیابی نمایند.

وی با اشاره به حضور شرکت‌های تولیدکننده دستگاه‌های نانوایی در نمایشگاه اخیر همدان، گفت: این نمایشگاه‌ها فرصتی برای آشنایی با فناوری‌های نوین است، اما نباید غافل شد که ورود تجهیزات تمام‌اتوماتیک، اگر بی‌برنامه باشد، می‌تواند منجر به حذف نیروی انسانی و بیکاری شود. هر دستگاه مکانیزه ممکن است حداقل سه شاطر یا کارگر را از چرخه تولید حذف کند.

خوانساری افزود: ما باید به‌جای جایگزینی کامل نیروی انسانی، دستگاه‌های نوین را به‌عنوان مکمل کار نانوایان استفاده کنیم و با ترکیب تجربه سنتی و فناوری، هم کیفیت را حفظ کنیم و هم اشتغال را.

حمایت از نان سنگک و نان‌های سنتی

مدیرکل غله همدان نان سنگک را عالی‌ترین نمونه نان سالم ایرانی توصیف کرد و گفت: نان سنگک در ریگ، با آرد کامل و روش سنتی پخته می‌شود و ارزش غذایی بالایی دارد. حمایت از این نوع نان باید در دستور کار رسمی مسئولان باشد. لازم است جوانان علاقه‌مند به این حرفه، آموزش تخصصی ببینند تا فرهنگ مصرف نان سالم احیا شود.

وی گفت: برای ارتقای کیفیت نان و جلوگیری از هدررفت یارانه‌ها، چند اقدام اساسی را پیشنهاد می‌کنم؛ نخست آنکه یک تیم بازرسی دائمی و حرفه‌ای متشکل از ۲۰ تا ۳۰ نفر بازرس آموزش‌دیده تشکیل شود تا به‌طور روزانه و مستمر بر همه واحدهای نانوایی نظارت کنند.

خوانساری ادامه داد: دوم، بازنگری در بیمه و حقوق شاطران است تا فشار اقتصادی کمتری بر واحدهای نانوایی وارد شود و آنان بتوانند با آسودگی خاطر به تولید نان باکیفیت بپردازند.

وی با تأکید بر ضرورت هدفمندسازی یارانه آرد افزود: یارانه باید دقیق و به‌صورت عادلانه به نانوایان واقعی برسد تا از هدررفت منابع ملی جلوگیری شود.

مدیرکل غله همدان خاطرنشان کرد: برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی نان برای معرفی فناوری‌های نو و ارتقای دانش فنی نانوایان، از دیگر اولویت‌های ماست.

خوانساری در پایان گفت: حمایت مالی و معنوی از نانوایان سنتی، به‌ویژه تولیدکنندگان نان سنگک، ضروری است تا این میراث غذایی ایران حفظ و نسل جدید با ارزش واقعی نان سالم آشنا شود.

مسئله نان در همدان، تنها یک موضوع اقتصادی یا صنفی نیست؛ بلکه به‌طور مستقیم با سلامت، امنیت غذایی و عدالت اجتماعی گره خورده است. تداوم ضعف نظارت، فشار هزینه‌ها بر نانوایان، و شکاف میان قیمت واقعی و یارانه‌ای آرد، زمینه‌ساز نابسامانی‌هایی است که در نهایت به سفره مردم آسیب می‌زند.

فرصت برای اصلاح وجود دارد، مشروط بر آنکه برنامه‌ریزی دقیق، تقویت نیروی انسانی بازرسی، حمایت از نان‌های سنتی سالم و هدفمند کردن یارانه‌ها به‌صورت جدی در دستور کار قرار گیرد. آینده نان همدان، به تصمیم‌های امروز مسئولان وابسته است.