طبیعت؛ شهروند بی‌صدا در میدان درگیری

ایرنا/ تهران - ایرنا- پس از ۱۲ روز درگیری نظامی، هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل متحد در ایران، «اشتفان پریزنر»، پیامی همدلانه صادر کرد و ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های داغدار و آسیب‌دیدگان، اعلام داشت تیم سازمان ملل در ایران، در کنار مردم این سرزمین باقی خواهد ماند و به ارائه خدمات انسانی ادامه می‌دهد.

این موضع، انسانی، مسئولانه و شایسته احترام است؛ اما کافی نیست، در دل این همدلی، پرسشی بنیادین پدید می‌آید: آیا می‌توان از مردم ایران سخن گفت، بی‌ آنکه طبیعت این سرزمین را بخشی از آن دانست؟

---

بازار

---

حمایت از مردم ایران، زمانی کامل و پایدار خواهد بود که هم‌زمان به حفاظت از طبیعت و محیط‌زیست نیز توجه شود، توسعه پایدار یعنی تأمین نیازهای امروز، بی‌ آنکه منابع و فرصت‌های نسل‌های آینده به خطر افتد، در این چارچوب، سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست به‌هم پیوسته‌اند و محافظت از هر دو، لازمه حفظ زندگی و امنیت پایدار در ایران است، اکوسیستم‌های تخریب‌ شده از جنگ، سلامت و کیفیت زندگی مردم را تهدید می‌کنند؛ زیرا انسان‌ها و طبیعت در یک شبکه ناگسستنی از روابط زیستی زندگی می‌کنند.

پس طبیعت بخشی از مردم این سرزمین است، اما برخلاف ما بی‌صداست و همین سکوت، خطرناک‌ترین نشانه رنج اوست. ایران، گنجینه‌ای است از تنوع‌زیستی؛ از جنگل‌های باستانی هیرکانی در شمال تا جنگل‌های مانگرو در سواحل جنوب، از ارتفاعات بلوط‌پوش زاگرس گرفته تا شبکه‌ای از تالاب‌های دائمی و فصلی که در سراسر سرزمین گسترده‌اند. این زیستگاه‌ها، نه‌فقط برای مردم ایران بلکه برای تنفس سیاره زمین حیاتی‌اند. اما در روزهایی که حملات موشکی و انفجارهایی در برخی از تأسیسات زیرساختی تأمین انرژی کشور رخ داد، غلظت آلاینده‌های هوا -از جمله ذرات معلق، ترکیبات آلی فرّار و گازهای سمی ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی- افزایش یافت. شدت آلودگی صوتی نیز در اثر موج انفجار و تخریب سازه‌ها در مناطق شهری بالا رفت. این شرایط موجب آشفتگی در رفتار پرندگان، مرگ برخی گونه‌ها و آسیب به درختان و پوشش گیاهی شهری شد.

محیط‌زیست طبیعی و شهری، هر دو، از این تنش بی‌نصیب نماندند؛ سکوت پرندگان، افتادگی درختان، هوایی سنگین‌تر از همیشه. طبیعت زخم خورده است، حتی اگر فریاد نمی‌زند. محیط‌زیست، شهروند خاموش ماست، نه حق رأی دارد، نه پناهگاه، نه صدایی که در رسانه‌ها بازتاب یابد، اما بنیان همه حقوق ما بر او استوار است، براساس قطعنامه ۴۷/۳۷ مجمع عمومی سازمان ملل و معاهداتی چون کنوانسیون تغییراقلیمی (UNFCCC)، تنوع‌زیستی (CBD) و رامسر، برنامه محیط‌زیست ملل متحد (UNEP) موظف است در زمان بحران، آثار زیست‌محیطی درگیری‌ها را بی‌طرفانه ارزیابی و گزارش کند، در دیگر نقاط جهان، UNEP ظرف ۴۸ تا ۷۲ ساعت وارد عمل شده و گزارش‌های مستقلی ارائه داده است. اما درباره ایران، هنوز هیچ گزارشی منتشر نشده است.

این تأخیر، خواسته یا ناخواسته، نشانه‌ای از به‌کارگیری استانداردهای دوگانه در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی در کشورهای مختلف تلقی می‌شود؛ موضوعی که اعتماد عمومی به بی‌طرفی نهادهای بین‌المللی را تضعیف می‌کند، اکنون انتظار آن است که سازمان‌های بین‌المللی، با استفاده از تمام ظرفیت‌های قانونی، تعهدات حقوقی خود را نسبت به زیست‌بوم ایران به‌درستی ایفا کنند. اگر صلح، صرفاً غیاب جنگ نیست، بلکه حضور عدالت است، پس اقلیم نباید از میدان توجه بیرون بماند. و اگر طبیعت بی‌صداست، بیایید ما، با زبان آگاهی و مسئولیت، نه‌فقط صدای او، بلکه وجدان بیدار جامعه جهانی باشیم.

* مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست