فراسالمندی در انتظار کشور/ آموزش‌های آکادمیک، فعالیت‌های جمعیتی را دانش‌بنیان می‌کند

ایرنا/ تهران - ایرنا- دبیر ستاد ملی جمعیت بر تلفیق دانش جمعیت با تجربه‌های میدانی تاکید کرد و گفت: کار جمعیتی نیازمند تحلیل‌ها و شاخص‌های علمی است و آموزش‌های آکادمیک، فعالیت‌های جمعیتی را دانش‌بنیان می‌کند. 

به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا از دبیرخانه ستاد ملی جمعیت، مرضیه وحید دستجردی در برنامه «سلسله نشست‌های آموزشی دبیرخانه ستاد ملی جمعیت ویژه دبیران ستادهای جمعیت دستگاه‌ها» با تأکید بر نقش آموزش در اثربخشی فعالیت‌های جمعیتی افزود: قطعاً این آموزش‌ها و آگاهی‌ها که در حقیقت کار جمعیتی ما را دانش‌بنیان می‌کند، می‌تواند بسیار بر نحوه فعالیت‌های ما و نتایج مثبت آن تأثیرگذار باشد، بررسی و تفسیر جداول و نمودارهای جمعیتی، کار جمعیت‌شناسان است، ما تا حدی این‌ها را می‌دانیم، اما آنچه باید به ما آموزش داده شود، توسط اساتید محقق می شود، مواردی مانند مدل‌های پنهان و آشکار سنجش‌های جمعیتی که برای کار در حوزه تبلیغاتی و پژوهشی بسیار مهم هستند، روش‌شناسی تدوین گزارش‌ها، تحلیل‌های جمعیتی و شاخص‌های اساسی جمعیت‌شناسی از جمله موضوعات مهمی است که باید به آنها پرداخته شود.

---

بازار

---

وی یکی از مهم‌ترین چالش‌ها را شاخص‌های اساسی جمعیت‌شناسی عنوان کرد و ادامه داد: متأسفانه به دست آوردن این شاخص‌ها که موضوعی در حوزه جمعیت‌شناسی است، نیازمند زمینه آکادمیک در نظام ثبت و تولید آمارها، تحولات جمعیتی و بررسی شاخص‌هاست، در نهایت باید بتوانیم برای آینده جمعیت خود دیدگاه و نموداری آینده‌پژوهانه داشته باشیم، ما واقعاً نیازمند استفاده از اساتید این رشته هستیم تا هرچه بیشتر کار خود را علمی کنیم.

دستجردی در بخش دیگری از سخنان خود به تنوع نظریات در حوزه جمعیت اشاره کرد و گفت: نظریات مختلفی راجع به وضعیت جمعیت در ایران و جهان وجود دارد، شاید هر یک از ما به زبانی خاص صحبت می‌کند، اما امیدواریم در پایان این کارگاه‌ها به یک زبان مشترک علم و دانش برسیم.

تاکید بر ضرورت توجه علمی به پدیده جمعیت

در ادامه معاون راهبری، هماهنگی و امور استان‌های ستاد ملی جمعیت بر ضرورت توجه علمی به پدیده جمعیت تأکید کرد و با اشاره به رویکرد تیم مدیریتی جدید ستاد ملی جمعیت گفت: از روزی که مسئولیت جدید را در این حوزه پذیرفتیم، تأکید ما این بوده که موضوع جمعیت همانند سایر پدیده‌های اجتماعی باید با نگاهی علمی مورد توجه قرار گیرد.

به گفته مهدی مالمیر استفاده از چهارچوب‌ها و قاعده‌مندی‌های علمی، درک ابعاد مسئله جمعیت را آسان‌تر می‌کند و امکان مداخله‌ای هوشمندانه و اثربخش را فراهم می‌ کند.

وی با بیان اینکه ایجاد یک زبان مشترک علمی میان دست‌اندرکاران حوزه جمعیت ضروری است، افزود: بر همین اساس، برگزاری سلسله کارگاه‌های آموزشی در دستور کار قرار گرفت، این کارگاه‌ها با هدف ارتقای دانش جمعیتی و تحلیل سیاستی طراحی شده و به‌صورت متوالی در سه هفته ادامه خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: در طراحی این کارگاه‌ها تلاش شده است تا در کنار مباحث نظری، به مسائل کاربردی و چالش‌های جاری در سطح ملی و بین‌المللی نیز پرداخته شود، به همین منظور، بخشی از نشست‌ عمدتاً به مباحث مفهومی اختصاص دارد و بخش دیگر بر سیاست‌ها و تجربه‌های عملی متمرکز خواهد بود.

مهاجرت و تغییر ترکیب جمعیت

در ادامه استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، با اشاره به تحولات جمعیتی در اروپا گفت: در بسیاری از کشورهای اروپایی رشد جمعیت تنها با مهاجرت حفظ شده است، برای نمونه در نروژ بدون مهاجران رشد جمعیت از ۲۵ درصد به پنج درصد کاهش می‌یابد و در اسپانیا بدون مهاجران با افت ۱۵ درصدی روبه‌رو می‌شویم، این نشان می‌دهد مهاجرت یک مؤلفه کلیدی در تغییر ترکیب جمعیت است.

رسول صادقی سه رویکرد تحلیلی را برای بررسی فرایندهای جمعیتی برشمرد و توضیح داد: رویکرد ساختاری بر تغییرات اقتصادی، رویکرد نهادی بر نقش سازمان‌ها در مدیریت پدیده‌هایی همچون مهاجرت و ازدواج، و رویکرد فرهنگی بر پیامدهای تغییرات ارزشی در جامعه تأکید دارد، بنابراین مسائل جمعیتی تنها با داده و آمار توضیح داده نمی‌شوند بلکه به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز گره خورده‌اند.

این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت جمعیت جوان در کشور اظهار کرد: یکی از مزیت‌های ایران، سهم بالای جمعیت زیر ۲۵ سال است، نگرش این نسل به خانواده و فرزندآوری، عامل تعیین‌کننده در تحولات آینده جمعیت خواهد بود، تا سال ۱۴۲۰ بخش بزرگی از این نسل جایگزین نسل‌های فعلی خواهد شد و همین امر می‌تواند ساختار سالمندی کشور را دستخوش تغییر کند، از این‌رو نقش آموزش و نهادهای اجتماعی در شکل‌دهی به نگرش نسل‌های جدید بسیار مهم است.

ضرورت توانمندسازی مدیران در تحلیل داده‌های جمعیتی

همچنین عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به ارائه مبحث «مهارت بررسی و تفسیر جداول و نمودارهای جمعیتی» پرداخت و با تأکید بر اهمیت ارتقای مهارت مدیران اجرایی در فهم داده‌های جمعیتی گفت: شناخت دقیق ساختار جمعیت مبنای سیاست‌گذاری در حوزه‌هایی چون سلامت، آموزش، اشتغال و خدمات اجتماعی است. تصمیم‌سازی صحیح در این زمینه‌ها مستلزم دسترسی مدیران به داده‌های معتبر و توانایی تحلیل کاربردی آن‌هاست.

فاطمه ترابی خاطرنشان کرد: صرف داشتن داده کافی نیست، بلکه باید این اطلاعات به تحلیل‌های عملیاتی تبدیل شود تا امکان پیش‌بینی روندها و استفاده از فرصت‌ها فراهم شود، تحلیل جمعیتی نباید تنها در اختیار متخصصان آمار باشد، بلکه مدیران باید بتوانند از این داده‌ها در سیاست‌گذاری‌های کلان بهره بگیرند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به کاربردهای کلیدی داده‌های جمعیتی اظهار کرد: این داده‌ها ابزار طراحی و ارزیابی سیاست‌های عمومی هستند و به برنامه‌ریزی راهبردی، پیش‌بینی روندهایی مانند سالمندی و مهاجرت، شناسایی نیازهای گروه‌های خاص و هم‌راستایی با اهداف توسعه کمک می‌کنند، ترکیب داده‌های داخلی و بین‌المللی و همکاری با نهادهای آماری و دانشگاهی می‌تواند کیفیت تصمیم‌گیری‌های ملی را ارتقا دهد.

کاهش سریع باروری و پیری جمعیت

در ادامه این نشست اپیدمیولوژیست و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان نیز درباره «ابعاد مختلف مدیریت جمعیت» با اشاره به تجربه ایران در یکی از سریع‌ترین کاهش‌های نرخ باروری در جهان گفت: نرخ باروری کل کشور از حدود ۶.۵ فرزند در اوایل دهه ۱۳۶۰ به ۱.۶ فرزند در سال ۱۴۰۲ رسیده است؛ حتی پایین‌تر از سطح جانشینی و کمتر از کشورهایی مانند فرانسه، این روند موجب پیر شدن قریب‌الوقوع جمعیت خواهد شد؛ به طوری که سهم سالمندان بالای ۶۵ سال از ۷ درصد فعلی به بیش از ۲۱ درصد در سال ۱۴۵۰ می‌رسد.

علی اکبر حق‌دوست کاهش نسبت جمعیت در سن کار به سالمندان را زنگ خطری جدی دانست و افزود: نسبت حمایت از سالمندان که در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۰ نفر شاغل به ازای هر سالمند بود، تا سال ۱۴۳۰ به کمتر از سه نفر کاهش خواهد یافت و این فشار سنگینی بر صندوق‌های بازنشستگی و بودجه دولت وارد می‌کند، همچنین پنجره جمعیتی ایران که امروز با ۶۸ درصد جمعیت در سن کار فعال است، به سرعت در حال بسته شدن است.

رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت تأکید کرد: مدیریت جمعیت تنها وظیفه دولت نیست؛ مردم و نهادهای مدنی نیز باید اقناع شوند، ترکیب مسائل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی وضعیت موجود را شکل داده و راهکار آن داشتن نقشه جامع، منابع پایدار و آینده‌نگری دقیق است، بدون درک درست از روندهای پیش‌رو نمی‌توان به مدیریت مؤثر جمعیت دست یافت.

فاصله امید به زندگی و امید به زندگی سالم؛ چالش اصلی سالمندی

همچنین عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره «سالمندان و سلامت جمعیت» با بیان اینکه افزایش طول عمر لزوماً به معنای افزایش سال‌های سالم زندگی نیست، گفت: اگر فاصله میان امید به زندگی و امید به زندگی سالم مدیریت نشود، کشور با بحران‌های جدی در حوزه سالمندی مواجه خواهد شد.

محسن شتی تأکید کرد: تمام نگرانی‌ها از همین فاصله آغاز می‌شود، اگر این فاصله کاهش نیابد، سالمندی از یک فرصت به یک بحران اجتماعی و اقتصادی تبدیل خواهد شد، سالمندی ناموفق و غیر فعال، هزینه‌های سنگینی را بر خانواده‌ها و نظام سلامت تحمیل می‌کند و رضایت از زندگی را کاهش می‌دهد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: سیاست‌ها و برنامه‌های مربوط به سالمندی نباید صرفاً به افراد مسن محدود شود، بلکه پرداختن به پیری جمعیت نیازمند رویکرد چرخه زندگی است، ترویج سبک زندگی سالم باید از سنین پایین آغاز شود تا در آینده شاهد پیری سالم و فعال باشیم.

سرعت بی‌سابقه سالمندی در ایران

در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز درباره وضعیت سالمندی جمعیت در ایران، با تأکید بر اینکه ایران با شتابی بسیار بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته وارد فاز سالمندی شده است، گفت: در فرانسه ۱۱۴ سال، در سوئد ۸۱ سال و در آمریکا ۷۱ سال طول کشید تا این کشورها به نقطه سالمندی برسند؛ اما ایران این مسیر را تنها طی ۲۰ سال پیموده است؛ این سرعت بالا در تغییرات هرم سنی، کشور را با چالش‌های جدی‌تری مواجه خواهد کرد.

نسبیه زنجری افزود: ایران اکنون با حدود ۹ تا ۱۰ درصد جمعیت سالمند در فاز سالمندی قرار دارد، پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۵ وارد فاز جامعه سالمند شویم و با عبور از مرز ۲۱ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال، وارد مرحله فراسالمندی شویم، برآوردها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۳۵ حدود ۲۲ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود.

این استاد دانشگاه هشدار داد: با توجه به شیب تند افزایش میانه سنی و سرعت بالای سالخوردگی جمعیت در ایران، سیاست‌گذاری‌ها و آماده‌سازی زیرساخت‌ها باید پیش از سال ۱۴۲۰ آغاز شود، در غیر این صورت، کشور با بحران‌های جدی در حوزه‌های سلامت، رفاه اجتماعی و اقتصاد روبه‌رو خواهد شد.