زخم‌های بدون مرز جنگ بر پیکر محیط زیست

ایسنا/ جنگ بیشترین تاثیر را بر تخریب محیط زیست در طول تاریخ گذاشته است که آثار زیست محیطی آن نه تنها زمان حال بلکه آینده زمین را نیز تهدید می‌کند.

به گزارش ایسنا، امروز (۶ نوامبر) روزی است که سازمان ملل متحد آن با به عنوان «روز بین‌المللی جلوگیری از بهره‌برداری از محیط زیست در جنگ و درگیری‌های مسلحانه» اعلام کرده است. هدف این نامگذاری، آگاه‌سازی مردم در مورد اثرات مخرب جنگ و درگیری‌های مسلحانه بر محیط زیست است.

---

بازار

---

کارشناسان از سراسر جهان، سال‌هاست از محیط‌ زیست به‌عنوان قربانی خاموش جنگ‌ها یاد می‌کنند؛ تخریب زیستگاه‌ها، آلودگی هوا و آب، نابودی پوشش گیاهی و مهاجرت حیات‌ وحش تنها بخشی از زخم‌هایی است که جنگ‌ها بر پیکره زمین برجای می‌گذارند؛ زخم‌هایی بدون مرز، به وسعت زمین.

آغاز تخریب پیش از آغاز جنگ

سعید متصدی - معاون اسبق سازمان حفاظت محیط‌ زیست - تاکید کرد که تخریب زیست‌محیطی، پیش از شلیک اولین گلوله آغاز می‌شود. او گفته بود: «آماده شدن برای جنگ‌ها خود نوعی تخریب طبیعت است.»

به گفته متصدی جنگ بیشترین تاثیر را در تخریب محیط زیست در طول تاریخ بر جای گذاشته است.

آلودگی‌های ناشی از انفجارها، احتراق سوخت و تخریب زیرساخت‌های شهری و صنعتی، حجم عظیمی از گازهای گلخانه‌ای را وارد جو می‌کند. این آلودگی‌ها نه‌تنها در مرزهای جنگ باقی نمی‌مانند بلکه با جریان‌های جوی و رودخانه‌ها به مناطق فرامنطقه‌ای منتقل می‌شوند و بر سلامت اکوسیستم‌های دوردست نیز تأثیر می‌گذارند.

چهره  جنگ؛ از آوار تا آلودگی

در جریان حملات نظامی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی به ایران، خسارات زیست‌محیطی گسترده‌ای در کشور گزارش شد.

بر اساس اعلام شینا انصاری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - بالغ بر ۹۰۰۰ هکتار از جنگل‌ها و اراضی مناطق تحت حفاظت ما در این جنگ دچار آسیب شدند و بعضی از آن‌ها در مناطق بکر و زون‌های امن و از لحاظ شاخصه‌های تنوع زیستی در شرایط زیستی بالایی بودند.

همچنین به گفته صدیقه ترابی - معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیظ زیست-  تنها در دو مورد حمله به ذخیره‌گاه‌های سوخت در مناطق کن و ری در تهران نزدیک به ۴۷ هزار تن گاز گلخانه‌ای وارد هوای تهران شد که تبعات زیادی را از جنبه‌های سلامت و محیط زیست در این مناطق به دنبال داشته است.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط‌زیست، تنها در تهران حدود ۱۵۰ هزار تُن نخاله و آوار جنگی تولید و ۱۹.۵ میلیون لیتر سوخت در نتیجه انفجار انبارهای نفتی از بین رفت. پیامد این اتفاق، انتشار ۴۷ هزار تُن گاز گلخانه‌ای و ۵۷۸ هزار کیلوگرم آلاینده هوا در جو پایتخت بود.

حملات جنگ ۱۲ روزه در دیگر نقاط کشور نیز خسارات قابل توجهی ثبت شد. از جمله در شهرستان کنگان، آسیب به پالایشگاه فاز ۱۴ پارس جنوبی موجب سوختن ۵.۵ میلیون مترمکعب گاز و انتشار بیش از ۱۲ هزار تُن گاز گلخانه‌ای و ۴۳۷ هزار کیلوگرم آلاینده در هوا شد. این آلودگی‌ها منجر به افزایش ذرات معلق، کربن سیاه و اکسیدهای نیتروژن شد و کیفیت هوا را در چند استان به سطح هشدار رساند.

این شرایط، نمونه‌ای از زنجیره خسارات زیست‌محیطی جنگ بود که آسیب‌های ناشی از آن در بلندمدت جبران‌ناپذیر است.

آتش در زیستگاه‌ها و مهاجرت حیات‌ وحش

به گفته رییس سازمان حفاظت محیط زیست به‌طور کلی دست کم ۱۳ منطقه تحت حفاظت در استان‌های فارس، ایلام، کرمانشاه، اصفهان، خوزستان، همدان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان دچار خسارات شدید شدند. 

هرچند نیروهای محیط‌بان و فعالان داوطلب توانستند بسیاری از آتش‌سوزی‌ها را مهار کنند اما پیامدهای آن تنها سوختن درختان نبود؛ برهم خوردن آرامش زیستگاه، مرگ گونه‌های کوچک‌جثه و مهاجرت حیات‌ وحش از اثرات ماندگار این حریق‌هاست.

شلیک به سمت محیط زیست

در سطح جهانی نیز تاریخ نمونه‌های متعددی از بهره‌برداری از محیط‌ زیست به‌عنوان سلاح جنگی در خود دارد.

نگرانی عمومی در مورد هدف قرار دادن و سوءاستفاده از محیط زیست در زمان جنگ برای اولین بار در طول جنگ ویتنام به اوج رسید. استفاده از علف‌کش‌های سمی و در نتیجه جنگل‌زدایی گسترده و آلودگی شیمیایی ناشی از آن، خشم بین‌المللی را برانگیخت و منجر به ایجاد دو ابزار قانونی جدید بین‌المللی شد.

بر همین اساس کنوانسیون اصلاحات محیطی در سال ۱۹۷۶ میلادی به منظور ممنوعیت استفاده از تکنیک‌های اصلاح محیط زیست به عنوان ابزاری برای جنگ تصویب شد. پروتکل اول اصلاحی در کنوانسیون‌های ژنو مصوب سال بعد، شامل دو ماده ۳۵ و ۵۵ ممنوعیت جنگ است که ممکن است باعث «آسیب‌های گسترده، طولانی مدت و شدید محیط زیستی» شود.

با این حال این دو ابزار کافی نبود. به عنوان مثال در جنگ خلیج فارس میان عراق و کویت بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱ میلادی با تخریب عمدی حلقه چاه‌های نفت در کویت از سوی ارتش عراق فراخوان‌های بیشتر برای تقویت حمایت قانونی از محیط زیست هنگام درگیری‌های مسلحانه ایجاد شد.

امروزه نیز تخریب منابع آب، نابودی زیرساخت‌های کشاورزی و آلودگی خاک و تهدید سلامت انسان‌ها در جنگ‌ها همچنان قابل مشاهده است.

سایه جنگ بر حیات‌ وحش و منابع زیستی

جنگ‌ها تنها انسان‌ها را آواره نمی‌کنند؛ حیات‌وحش نیز قربانی بی‌صدای آن است.

به گفته حسن اکبری - معاون سابق محیط‌ زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست- در سایه جنگ‌های منطقه‌ای، قاچاق گونه‌های جانوری به کشورهای دیگر اتفاق می‌افتد.

او می‌افزاید: به دلیل عدم حمایت مراجع بین المللی و همکاری برخی کشورها شاهد قاچاق گونه‌های زیستی هستیم. برخی گونه‌ها از طریق باغ وحش‌ها به کشورهای مجاور قاچاق می‌شوند. گرچه ایران در تلاش برای مقابله با این امر است اما در برخی کشورهای منطقه که به‌شدت درگیر جنگ هستند به این مساله توجهی نمی‌شود.

بازسازی؛ ضرورت دوران پساجنگ

شینا انصاری نیز در یادداشتی با عنوان «از خسارات محیط‌زیستی جنگ غافل نشویم» تأکید کرده است: جنگ‌ها فقط تراژدی انسانی نیستند. آن‌ها ذاتاً نابودکننده محیط‌زیست نیز هستند و به‌ علت این ماهیت خاموش و ویرانگر علاوه‌ بر تهدید تنوع‌ زیستی و اکوسیستم‌های طبیعی، می‌توانند سلامت جوامع انسانی و پایداری اقتصاد و امنیت را در طول زمان تحت‌تأثیر قرار دهند. ازاین‌رو، باید در برنامه‌های بازسازی پساجنگ، برنامه‌های «احیا و بازسازی محیط‌ زیست» نیز نقش پررنگی داشته باشد.

از تجربه تا مسئولیت جهانی

با این وجود که سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۱، ششم نوامبر را روز جهانی پیشگیری از بهره‌برداری از محیط‌زیست در جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه نام‌گذاری کرده است تا توجه کشورها را به این موضوع جلب کند، بسیاری از نهادهای بین‌المللی هنوز در برابر تخریب‌های گسترده زیست‌محیطی ناشی از جنگ‌ها، واکنشی بازدارنده نشان نداده‌اند. با این حال در شرایطی که جهان همچنان میان جنگ و صلح در نوسان است، تجربه نشان داده است که بازسازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها ممکن است سال‌ها زمان ببرد اما بازسازی طبیعت دهه‌ها طول می‌کشد. 

انتهای پیام