چرخش‌ها در سیاست خارجی لبنان و سوریه در دوره عون و الشرع

سیاست خارجی جوزف عون

جوزف عون، رئیس جمهور جدید لبنان، با اتخاذ رویکردی فعال، سفرهای متعددی را برای تقویت جایگاه لبنان و جذب حمایت‌های اقتصادی و امنیتی آغاز کرده است.

1. فرانسه (مارس 2025): جوزف عون با «امانوئل مکرون» در پاریس دیدار کرد. هدف اصلی این سفر، تقویت امنیت و اقتصاد لبنان و جذب حمایت پاریس بود. این گفتگوها ارتباط نزدیکی با اجرای قطعنامه 1701 شورای امنیت و استقرار ارتش لبنان در جنوب خط رود لیطانی داشت. نتیجه این سفر، تعهد فرانسه به ارائه کمک نظامی و مالی به ارزش 200 میلیون یورو برای حمایت از ارتش لبنان بود.

2. عربستان سعودی: دیدار عون با «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان، با هدف بازسازی روابط لبنان با کشورهای خلیجی پس از سال‌ها تیره و تار بودن انجام شد. رسانه‌های غربی-عربی-عبری این سفر را تلاشی برای معرفی مجدد عربستان به عنوان یک شریک استراتژیک برای لبنان توصیف کردند. عربستان قول از سرگیری کمک‌های اقتصادی را داد، اما آن را مشروط به کاهش نفوذ ایران و حزب‌الله در لبنان کرد.

3. قطر (آوریل 2025): در دوحه، عون با «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر دیدار کرد و دو طرف بر همکاری‌های اقتصادی و نظامی تاکید کردند. قطر توافق کرد که با سرمایه‌گذاری 300 میلیون دلاری در بخش انرژی و زیرساخت‌ها، به اقتصاد لبنان کمک کند.

4. امارات متحده عربی: دیدار عون با «شیخ محمد بن زاید» رئیس امارات متحده عربی، بر جذب سرمایه‌گذاری‌های اماراتی در لبنان متمرکز بود. خبرگزاری‌ها گزارش دادند که این دیدار به اجرای یک پروژه توسعه‌ای به ارزش 150 میلیون دلار منجر شد.

5. کویت (مه 2025): آخرین سفر رئیس جمهور لبنان به کویت بود. وی در این سفر دیدارهایی با مقامات این کشور حوزه خلیج فارس از جمله با «شیخ مشعل الأحمد جابر الصباح»، امیر کویت داشت و بار دیگر گفت که «ما به دنبال بازگرداندن لبنان به آغوش کشورهای عربی و اصلاحات فراگیر و ثبات پایدار در کشور هستیم». گفته‌های عون در این سفر را می‌توان به عنوان هدف و رویکرد او از این تعداد سفر طی هفته‌های اخیر دانست. ژنرال عون در گفت وگویی با خبرگزاری کویت عنوان کرد: «من به گفت‌وگو به عنوان تنها راه دستیابی به اهدافم ایمان دارم و معتقدم دیپلماسی، راهی برای احیای حاکمیت کامل است».

6. مصر (حاشیه اجلاس اتحادیه عرب): جوزف عون، در نخستین روزهای مارس نیز به مصر سفر کرده و در حاشیه اجلاس اضطراری اتحادیه عرب که در قاهره برگزار شد، با احمد الشرع، حاکم جدید سوریه، دیدار کرد. این دیدار با هدف بهبود روابط لبنان و سوریه پس از سقوط نظام «بشار اسد» صورت گرفت و طرفین برای مذاکره در خصوص ترسیم مرزهای شرقی لبنان و غربی سوریه که وضعیت نابسامانی دارد، ابراز تمایل کردند.

سیاست خارجی احمد الشرع (ابو محمد الجولانی):

احمد الشرع نیز پس از به قدرت رسیدن، دیپلماسی فعالی را در پیش گرفته است تا سوریه را از انزوای طولانی مدت خارج کرده و حمایت‌های لازم برای بازسازی کشور را جلب کند. این تلاش‌ها از سوی برخی رسانه‌ها به عنوان "انقلاب دیپلماتیک الشرع" نامیده شده است:

1. عربستان سعودی: اولین سفر خارجی الشرع به عربستان سعودی بود که در آن با محمد بن سلمان دیدار کرد. هدف اصلی، جلب حمایت مالی و سیاسی عربستان برای بازسازی سوریه بود. عربستان آمادگی خود را برای حمایت از دولت جدید سوریه اعلام و متعهد به ارائه کمک 1 میلیارد دلاری شد.

2. قطر: دیدار الشرع با «محمد بن عبدالرحمن»، نخست وزیر قطر در دوحه، با هدف احیای روابط منطقه‌ای سوریه و جلب میانجی‌گری قطر برای بهبود روابط با عراق انجام شد. توافق بر همکاری‌های امنیتی و اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های آتی قطر در سوریه از نتایج این سفر بود.

3. امارات متحده عربی: الشرع در امارات با مقامات این کشور دیدار و تلاش کرد تا سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی را جذب کند. امارات متعهد شد که سرمایه‌گذاری 500 میلیون دلاری در زیرساخت‌های سوریه داشته باشد.

4. ترکیه: در سفر به ترکیه، الشرع به دنبال رسمی کردن روابط موجود و گفتگو در مورد مدیریت مرزها بود. یکی از توافق‌ها، ایجاد گشت مرزی مشترک با ترکیه، به ویژه در مرزهای شمالی سوریه بود.

5. فرانسه: احمد الشرع هفته گذشته به پاریس سفر کرد و با امانوئل مکرون دیدار داشت. محور گفتگوها امنیت و لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه بود. البته عدم استقبال یک مقام رسمی از سوی مکرون در فرودگاه پاریس، از سوی برخی خبرگزاری‌ها به عنوان نوعی تحقیر و نشانه‌ای از عدم پذیرش کامل او در قامت یک سیاستمدار بزرگ تلقی شد. فرانسه اعلام کرده است که تلاش‌هایی برای کاهش تحریم‌ها علیه سوریه انجام خواهد داد.

6. برنامه ریزی ناموفق برای سفر به عراق: قرار بود الشرع در روز هفدهم ماه مه برای شرکت در نشست سران کشورهای عربی به بغداد سفر کند، اما دعوت «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر عراق، از فردی که پیشینه فعالیت در گروه‌های تروریستی و بازداشت در عراق را دارد، باعث به وجود آمدن موجی از واکنش‌های منفی در محافل سیاسی و در میان مردم این کشور شده بود.

انتقاد شدید مقامات عراقی و گروه‌های مختلف به این دعوت، الشرع را مجبور به لغو این سفر کرد، تا راهبرد محور غربی-عربی در متحد کردن کشورهای عرب منطقه برای اقدامات بعدی با بن‌بست مواجه شود.

تفاوت‌ها و اهداف با سیاست‌های پیشین:

لبنان

    در دوره ریاست جمهوری «میشل عون» (2016-2022) سیاست خارجی فعالی از سوی بیروت دنبال شد، اما نزدیکی به محور ایران-روسیه-سوریه و حضور حزب‌الله در جنگ با تروریسم در سوریه و عراق، باعث تنش با کشورهای حوزه خلیج فارس و تحریم اقتصادی از سوی برخی از آنها شد. روابط با غرب (به ویژه فرانسه) تا حدی برقرار بود، اما چالش‌هایی به دلیل مسائل داخلی و منطقه‌ای وجود داشت. روابط با چین و روسیه در این دوره با مانع‌تراشی جریان‌های غرب‌گرا روبرو شد.

    دوره ریاست جمهوری «میشل سلیمان» (2008-2014) که بین جنگ 33 روزه سال 2006 و آغاز بحران سوریه قرار داشت، بیشتر بر مسائل داخلی متمرکز بود و فعالیت‌های خارجی محدودتری صورت گرفت، البته این دوره از آنجا که برخی کشورهای عربی خلیج فارس و فرانسه در کنار دشمنی آمریکا برای خلع سلاح حزب‌الله می کوشیدند، به دوره کنونی شباهت‌هایی را داشت؛ اما این دوره را نیز می‌توان یک دوره انتقالی در روابط خارجی لبنان دانست.

در دوره «امیل لحود» رئیس جمهور اسبق لبنان (1998-2007) سیاست خارجی لبنان به شدت تحت تاثیر روابط قوی با سوریه بود و لبنان وابسته به دمشق تلقی می‌شد و عربستان سعودی نیز تلاش‌های گسترده‌ای برای نفوذ در این کشور داشت، بنابراین چالش‌های داخلی و منطقه‌ای فرصت چندانی برای گسترش روابط خارجی فراهم نکرد.

 اما در نهایت در دوره جوزف عون سیاست کنونی رئیس جمهور این کشور تلاش برای رفع چالش‌های دوره پیشین و بازسازی جامع روابط با کشورهای خلیج فارس و دیگر کشورهای غربی است. سفرهای او نشان‌دهنده تمایل قوی برای جذب حمایت اقتصادی و خروج از بحرانی است که محصول سیاست ورزی غلط همپیمانان آمریکا طی سه دهه اخیر در لبنان است اما می‌کوشند آن را به فعالیت های نظامی حزب الله در جنگ با تروریسم و رژیم صهیونیستی مرتبط کنند. با این حال، به نظر می‌رسد این رویکرد تحت فشار آمریکا و غرب برای کاهش نفوذ ایران و حزب‌الله است که می‌تواند منجر به «دوپهلو بازی» در روابط منطقه‌ای شود.

سوریه

    دوره بشار اسد: نظام بشار اسد در کوران حوادثی چون اشغال عراق و افغانستان توسط آمریکا به محور روسیه، ایران و مقاومت نزدیک بود. سوریه به دلیل سالها مبارزه با اسرائیل و سپس جنگ داخلی و مبارزه با تروریسم، با کشورهای غربی و بسیاری از کشورهای عربی دچار قطع رابطه و انزوا شد. کشورهای عربی به ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که حامی فعالیت تروریست‌ها در سوریه بودند،  سفیران خود را از دمشق خارج کردند و اسد را «دیکتاتور» خواندند.

    دوره احمد الشرع: با سرنگونی حکومت اسد، و تغییر سیاست، لباس، چهره، و حتی اسم جولانی به عنوان حاکم جدید سوریه، سیاست خارجی این کشور نیز به طور کامل تغییر کرد. ابو محمد الجولانی که حالا احمد الشرع معرفی می شد، در صدد خروج سوریه از انزوا و جلب حمایت کشورهای عربی و غربی برای بازسازی برآمد، درست شبیه سیاستی که با روی کار آمدن جوزف عون در لبنان در دستور کار قرار گرفته بود. این راهبرد که از آن به عنوان «انقلاب دیپلماتیک» در رسانه‌ها یاد شده است، حتی شامل سفر به کشورهایی مانند عربستان سعودی می‌شود که از نظر ایدئولوژیک با تفکرات اخوانی/سلفی الشرع فاصله دارند. از این رو به نظر می‌رسد رویکرد جدید تحت تاثیر عوامل خارجی (آمریکا و اسرائیل) برای تضعیف جایگاه منطقه‌ای سوریه در محور مقاومت و فشار برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل است.

اهداف مشترک و فشارهای خارجی بر حاکمان جدید لبنان و سوریه:

1-   بازسازی اقتصادی: هر دو کشور نیازمند شدید کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری برای خروج از بحران‌های اقتصادی هستند؛

2-   جلب حمایت سیاسی: کسب مشروعیت منطقه‌ای و بین‌المللی برای دولت‌های جدید؛

3- خروج از انزوا: پایان دادن به دوره‌های انزوای دیپلماتیک.

با این حال، این اهداف تحت تاثیر فشارهای خارجی، به ویژه از سوی آمریکا، کشورهای خلیج فارس و اسرائیل قرار دارند. این کشورها به دنبال مشروط کردن حمایت‌های خود به کاهش نفوذ ایران و حزب‌الله در هر دو کشور و حتی عادی‌سازی روابط با اسرائیل هستند. این فشارها بزرگترین چالش پیش روی رهبران جدید در بیروت و دمشق است.

چالش‌ها و وضعیت آینده

بزرگترین چالش برای ایجاد یک آینده پایدار برای سوریه و لبنان با دیپلماسی کنونی، چالش امنیتی ناشی از حملات و تجاوزات مکرر اسرائیل به خاک این دو کشور است. همچنین، مطالبات شدید آمریکا برای قطع روابط با جمهوری اسلامی ایران و حمایت از رژیم صهیونیستی، استقلال سیاسی این دو کشور را به خطر می‌اندازد.

برای رقم زدن آینده‌ای روشن، هر کشور باید با همسایگان و شرکای منطقه‌ای خود بر اساس احترام متقابل و توازن در روابط اقدام کند. فشارهای خارجی بر بیروت و دمشق برای محدود کردن روابط با شرکای منطقه‌ای مهمی مانند ایران و عراق، در حالی که انتظار دارند آمریکا جلوی تجاوزات اسرائیل را بگیرد، دیپلماسی آن‌ها را دچار چالش کرده و پایداری آن را زیر سوال می‌برد.

در نهایت، موفقیت تلاش‌های جوزف عون و احمد الشرع در گروی توانایی آن‌ها برای برقراری توازن بین جذب حمایت‌های اقتصادی و سیاسی و حفظ استقلال در روابط خارجی خود، به ویژه در برابر فشارهایی است که با قدرت منطقه‌ای ایران و مسئله فلسطین/اسرائیل گره خورده است. مشخص نیست که آیا آن‌ها می‌توانند همزمان با داشتن روابط با شرکای منطقه‌ای، از سازش با رژیم صهیونیستی جلوگیری کنند، یا برای "ساخت کشورشان" مجبور به تن دادن به خواسته‌های آمریکا و اسرائیل خواهند شد!