پیشنهادهای داود اوغلو برای اصلاحات سیاسی در ترکیه

احمد داود اوغلو نخست وزیر اسبق ترکیه و رهبر کنونی حزب آینده، این روزها طوری سخنرانی می‌کند که گویی قصد دارد یک بار دیگر به صف یاران اردوغان بپیوندد.

او که پس از تغییر نظام سیاسی – اجرایی کشورش از پارلمانی به ریاستی، راه خود را از اردوغان جدا کرده بود، همواره در وصف روابط خود با حزب عدالت و توسعه گفته است: «ما را از قطار پیاده نکردند. ما را هل دادند پایین!». 

داود اوغلو که به مدت چند روز به کرکوک، اربیل، سلیمانیه و برخی دیگر از شهرهای عراق سفر کرده، پس از بازگشت به ترکیه، استراتژی 7 مرحله‌ای جدیدی را برای توافق با کردها ارائه داده است.

مولف کتاب مشهور «عمق استراتژیک»، بر این باور است که دولت و نهادهای امنیتی باید از خلع سلاح کامل پ.ک.ک مطمئن شوند و سپس دست به اصلاحات سیاسی و قضایی بزنند.

داود اوغلو در سفر مزبور، علاوه بر دیدار با سران گروه‌های ترکمن، با مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان عراق و همچنین با نیچیروان و مسرور بارزانی، رییس و نخست وزیر اقلیم کردستان نیز دیدار کرد.

فقط ترکیه عاری از تروریسم، کافی نیست

داود اوغلو پس از بازگشت از سفر چند روزه به عراق، در سخنرانی خود در پارلمان ترکیه و در جمع نمایندگان ائتلاف راه جدید (ینی یول) گفت: «دولت، درباره توافق با پ.ک.ک و اوجالان، از عبارت زدودن تروریسم از سیمای ترکیه استفاده می‌کند. اما به باور من، فقط یک ترکیه عاری از تروریسم، کافی نیست و باید به فکر مفهومی به نام منطقه عاری از تروریسم باشیم. زیرا اگر ترور در منطقه وجود داشته باشد، ترکیه نیز ناگزیر تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت. فراموش نکنیم، ما در یک جزیره زندگی نمی‌کنیم. من با رهبران ترکمن، کُرد و عرب در کرکوک، سلیمانیه، تلعفر، اربیل و آلتین کوپرو دیدار کردم. مردم منطقه از تروریسم خسته شده‌اند و نه تنها یک ترکیه عاری از تروریسم، بلکه یک منطقه عاری از تروریسم امکان‌پذیر است. روند خلع سلاح پ.ک.ک باید آغاز شود و این روند باید تحت کنترل مشترک عراق، حکومت اقلیم کردستان و ترکیه انجام شود. این روند نباید به تأخیر بیفتد. شبکه‌های لجستیکی و مالی پ.ک.ک نیز باید منحل شوند، کادرهای بالا باید تحت کنترل قرار گیرند و کادرهای پایین باید بازپروری شوند. ما باید نوید یک صلح منطقه‌ای مبتنی بر احترام متقابل را به همه مردم منطقه، از جمله ترکمن‌ها، کردها، اعراب، مسلمانان، مسیحیان، سنی‌ها، شیعیان، علوی‌ها، دروزی‌ها و ایزدی‌ها، بدهیم. برای مثال، روند خلع سلاح پ ک ک نه تنها برای ترکیه، بلکه برای کل منطقه نیز یک دستاورد خواهد بود. تمام رهبرانی که با آنها ملاقات کردیم، این دیدگاه را با ما در میان گذاشتند».

راهبرد هفت مرحله‌ای خلع سلاح پ.ک.ک

پیشنهاد نخست وزیر اسبق ترکیه برای اجرای صحیح و کامل خلع سلاح پ.ک.ک به این شکل است:
1. روند خلع سلاح پ.ک.ک باید هر چه سریعتر آغاز شود. بدون برگزاری مراسم خلع سلاح با حضور کمیسیون سه جانبه‌ای از مقامات نظامی و اطلاعاتی ترکیه، عراق و حکومت اقلیم کردستان و به دنبال آن خلع سلاح قطعی و زمانبندی شده، نمی‌توانیم مطمئن باشیم که این روند به نتیجه خواهد رسید. این خلع سلاح به ویژه برای اسرائیل مهم است. قبل از اینکه به قدرت‌هایی که می‌خواهند این روند را تحریک کنند، به ویژه اسرائیل، فرصت اقدام داده شود. من این موضوع را به وضوح برای همه طرف‌های صحبتم در شمال عراق بیان کردم.

2. پراکنده کردن تمام عناصر انسانی پ.ک.ک باید با وضوحی انجام شود که هیچ شکی باقی نگذارد. باید از توانبخشی کادرهای پایین‌تر که هیچ جرمی در ترکیه مرتکب نشده‌اند و نگهداری کادرهای بالاتر در مکانی که تحت کنترل ترکیه باشد، اطمینان حاصل شود.

3. شبکه‌های لجستیکی و مالی پ.ک.ک باید منحل شوند.

4. وظایف بازیگران در عراق (دولت مرکزی، حکومت اقلیم کردستان، حزب دموکرات کردستان، اتحادیه میهنی کردستان، جبهه ترکمن‌های عراق) در فرآیندهای خلع سلاح، توزیع منابع انسانی و شبکه لجستیکی/مالی باید روشن و به طرفین مذاکره ابلاغ شود. 

5. مهم‌ترین سوالاتی که طرف‌های مذاکره در طول سفرم از من پرسیدند، درباره آینده کردهای سوریه بود. انحلال تمام شبه‌نظامیان مسلح در سوریه و ایجاد نظم سلسله مراتبی ارتش مرکزی و همچنین ادغام کردهای سوریه در سیستم به عنوان شهروندان کاملاً برابر، در کنار خلع سلاح، حساس‌ترین گلوگاه این روند را تشکیل می‌دهند.

6. باید یک کمپین دیپلماسی عمومی جامع در رابطه با این روند، با هدف قرار دادن عراق به طور کلی و گروه‌های شمال عراق به طور خاص، آغاز شود و یک واحد ویژه برای ارسال پیام‌های فوری به زبان‌های کردی، عربی و ترکمنی در این چارچوب ایجاد شود. در این دیپلماسی عمومی، مفهوم «منطقه عاری از تروریسم» نیز باید در کنار «ترکیه عاری از تروریسم» برجسته شود تا نشان داده شود که مشکل فقط مربوط به ترکیه نیست.

7. در حالی که سفارت ما در بغداد، کنسولگری‌های ما در موصل و اربیل و مقامات اداره میت به طور فعال با طرفین در تماس هستند، مهم است که چهره‌های سیاسی بیشتری به منطقه بیایند و از این دیپلماسی عمومی حمایت کنند.

علاوه بر این، همانطور که قبل از سفرم به عراق از همین تریبون اعلام کردم، باید در دو حوزه اساسی در داخل کشور اقدامات لازم انجام شود. اولین مورد، تشکیل فوری کمیسیونی است که قرار است در مجلس ترکیه تشکیل شود.

پیشنهادهای مختلف در مورد ترکیب، روش کار و اختیارات این کمیسیون نیز باید ارزیابی شود، اما نباید به تأخیر بیفتد.

همچنین اجرای یک اصلاح جامع دموکراتیزاسیون با اجماع عمومی باید در دستور کار قرار بگیرد. در حالی که زمینه برای آشتی با عناصر تروریستی فراهم می‌شود، پر کردن زندان‌ها از رهبران سیاسی، زندانیان عقیدتی، روزنامه‌نگاران و محکومان احکام قضایی با جوهره این روند سازگار نیست.

در ذهن داود اوغلو چه می‌گذرد؟

ادعاهای داود اوغلو درباره منطقه چنین بود: «باور کنید، ترکیه در این سرزمین‌های اجدادی، کشوری بسیار معتبرتر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. همه کردهای منطقه به ترکیه چشم دوخته‌اند. نه فقط آنان، بلکه میلیون‌ها ترکمن، عرب، مسلمان و مسیحی، شیعه و سنی روی خود را به سمت ترکیه برمی‌گردانند! تنها چیزی که نیاز داریم این است که این باور را با انواع حمایت، فداکاری و بصیرت مدیریت کنیم. مثلاً خیلی از سیاستمداران در ترکیه اصلاً نمی‌دانند، اما فرزندان مسعود بارزانی ترکی صحبت می‌کنند. عشق آنها به ترکیه آنقدر زیاد است که زبان ما را فقط با تماشای سریال‌های تلویزیونی ما یاد گرفته‌اند. در طول گفتگوی خانوادگی‌مان، از نوح، پسر مسعود بارزانی که نقش مترجم ما را داشت، پرسیدم: شما زبان ترکی را کجا و چگونه یاد گرفتید؟ گفت: از فیلم‌های کمال سونال. درباره سلیمانیه هم باید بگویم، اگر راه رسیدن به قندیل، فرودگاه سلیمانیه باشد، حق طبیعی ترکیه است که اقدامات احتیاطی در قبال آن فرودگاه انجام دهد. اما وقتی آن تهدید از بین برود، سلیمانیه نیز مانند اربیل، در دستان کارآفرینان ترک، توسعه را خواهد دید. پس به پ.ک.ک فشار بیاورید تا هر چه زودتر خلع سلاح شود.»

یکی از مفاهیم سیاسی مهمی که توسط داود اوغلو پیشنهاد شده، مفهومی به نام «معنازدایی از مرزها» است. او در دورانی که مشاور دیپلماتیک نخست وزیر ترکیه بود، این مفهوم را وارد ادبیات سیاسی ترکیه کرد و بعدها که به عنوان وزیر امور خارجه و نخست وزیر مسئولیت در اختیار گرفت، بار دیگر از همین مفهوم صحبت کرد.

او در سخنرانی اخیر نیز گفته است: «مایلم بار دیگر با امید و عزم راسخ تأکید کنم که ادغام نظامی، تجاری، فرهنگی و اجتماعی مشابه اتحادیه اروپا، رویایی دور از ذهن نخواهد بود و به لطف این پیشرفت، ترکیه برنده خواهد بود. ساختارهایی مانند اتحادیه بین‌النهرین و اتحادیه شام می‌توانند از طریق ادغام اقتصادی و سیاسی به درگیری‌ها در منطقه پایان دهند. همه عناصر مذهبی، فرقه‌ای و قومی در خاورمیانه می‌توانند برای صلح در یک زمینه مشترک گرد هم آیند. مردم منطقه روی خود را به سوی ترکیه برگردانده‌اند».

این بخش از سخنان داود اوغلو را می‌توان به عنوان مهمترین گزاره در مورد پافشاری بر مفهوم سنتی نئوعثمانیسم ارزیابی کرد.