سالانه ۲۳ میلیون تن غذا در ترکیه هدر می‌رود

از دیگر سو، قیمت دیگر اقلام به ویژه میوه، سبزیجات، گوشت و لبنیات در ترکیه با افزایش چشمگیر روبرو شده و بحران اقتصادی در این کشور فراگیرتر و عمیق‌تر شده است. اما با وجود تورم بی سابقه در این حوزه، هنوز هم مشکل بزرگ دور ریز و اسراف، کارشناسان غذایی را نگران می‌کند. چرا که بر اساس تازه‌ترین آمارهای «بنیاد پیشگیری از اسراف ترکیه» (TİSVA)، سالانه 23 میلیون تن غذا در این کشور هدر می‌رود.

این گزارش بیان می‌کند که سرانه اسراف غذا سالانه به 102 کیلوگرم رسیده و تأکید می‌کند که جلوگیری از این اسراف می‌تواند هزینه‌های زندگی سالانه 1 میلیون نفر از شهروندان را پوشش دهد. این معضل آن قدر بزرگ شده که هیئت سیاست‌های کشاورزی و غذایی ریاست جمهوری در حال تهیه گزارشی برای تعیین سیاست ملی برای مبارزه با اسراف غذا در ترکیه است است.

بر اساس گزارش بنیاد پیشگیری از اسراف ترکیه، میزان دور ریز مواد غذایی در این کشور، منجر به خسارات اقتصادی قابل توجهی می‌شود. هدر رفتن 102 کیلوگرم مواد غذایی به ازای هر 1 شهروند، غالباً مربوط به بخش میوه‌ها و سبزیجات است.

تقریباً 35 درصد از میوه‌ها و سبزیجات تولید شده قبل از مصرف یا از بین می‌روند یا دور ریخته می‌شوند. البته بیشترین مقدار ضایعات غذایی، در خانه‌ها، بخش خدمات، فروشگاه‌های خرده‌فروشی و زنجیره‌های توزیع اتفاق می‌افتد. 

کارشناسان غذایی در ترکیه بارها توصیه کرده‌اند که اقداماتی مانند اجتناب از خرید محصولات بیشتر از نیاز، نگهداری صحیح مواد غذایی، برش نان و استفاده مجدد از نان‌های بیات، راهکارهای ساده‌ای برای مقابله با اسراف و دور ریز هستند.

اگر این اقدامات اجرا شوند، کاهش میزان هدر رفت مواد غذایی تنها به میزان 5 درصد، می‌تواند منجر به صرفه‌جویی ده‌ها میلیارد لیره ای شده و مواد غذایی لازم برای 1 میلیون شهروند را تامین کند.

دورریز غذا، یک معضل ملی است

رمضان بینگول، عضو هیئت مدیره سیاست‌های کشاورزی و غذایی ریاست جمهوری ترکیه، بر این باور است که اسراف و دور ریز مواد غذایی در ترکیه، عملاً تبدیل به یک معضل ملی شده و تأکید می‌کند که ضایعات مواد غذایی بسیار بیشتر از ارقام ذکر شده است.

او می‌گوید: بیش از 40 درصد مواد غذایی از تولید تا مصرف هدر می‌رود و سالانه میلیاردها لیره از محصولات غذایی به دلیل نگهداری نامناسب هدر می‌رود.

بینگول، به ویژه با اشاره به ضایعات بوفه‌های باز و صبحانه‌های مختلط، اعلام کرده که تیمی از کارشناسان، مطالعه‌ای گسترده را در این مورد آغاز کرده است.

او می‌گوید: «باید یک سیاست پایدار برای جلوگیری از ضایعات مواد غذایی در ترکیه ایجاد شود، زیرا غذا اکنون یک موضوع امنیت ملی است.»

برآوردها نشان داده که ارزش اقتصادی دور ریز ضایعات غذایی در ترکیه به مبلغ کلان 214 میلیارد لیره در سال می‌رسد که معادل 4 میلیارد و یکصد میلیون دلار آمریکا است.

بیشترین ضایعات از خانوارها و طرز نگهداری و مصرف غلط مواد غذایی در منازل سرچشمه می‌گیرد، اما رستوران‌ها و بخش خرده‌فروشی نیز نقش مهمی دارند. نان و محصولات پخته شده، سبزیجات و میوه‌ها از جمله غذاهایی هستند که بیشترین میزان هدر رفت را دارند.

روزانه 4.9 میلیون قرص نان در ترکیه هدر می‌رود که جمع سالانه آن در حد 1.7 میلیارد قرص نان برآورد شده است.

ضایعات غذا همچنین منجر به هدر رفتن آب می‌شود. چرا که به عنوان مثال، دور ریختن 1 کیلوگرم گوشت، 15500 لیتر آب را هدر می‌دهد. از این گذشته، غذای هدر رفته با افزایش انتشار متان در محل‌های دفن زباله و اثر گلخانه‌ای، به محیط زیست آسیب می‌رساند.

خلیل فاتح آکگل یکی دیگر از محققین و فعالان مقابله با اسراف مواد غذایی معتقد است که سرانه میزان دور ریز ضایعات غذایی در ترکیه و در چند سال اخیر، بالاتر رفته و این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته، سال به سال میزان اسراف و هدر رفت، کاهش بیشتری پیدا کرده است.

او می‌گوید: «بر اساس تحقیقات میدانی ما در ترکیه، علل اصلی افزایش ضایعات مواد غذایی، برنامه‌ریزی ناکافی و عادات غلط در خرید است. همچنین اختلال در تولید و آماده‌سازی در فرآیندهای خرده‌فروشی و توزیع، در این امر نقش دارند. خریدهای غیرضروری مواد غذایی توسط مصرف‌کنندگان و عدم رعایت شرایط مناسب نگهداری، به ویژه منجر به فساد سریع مواد غذایی می‌شود. خطاها در زنجیره تأمین و تلفات در طول برداشت و ذخیره‌سازی نیز ضایعات را افزایش می‌دهند. رسیدگی مؤثر به این مسائل در تمام مراحل، هم برای جلوگیری از ضررهای اقتصادی و هم برای دستیابی به آینده‌ای پایدار بسیار مهم است.»

یکی از ابتکارات فعالان و نهادهای مدنی متولی مبارزه با اسراف مواد غذایی در ترکیه، تشکیل زنجیره‌هایی خیرخواهانه است که مواد غذایی نزدیک به تاریخ انقضا را از فروشگاه‌های بزرگ جمع آوری کرده و به صورت رایگان به دست خانوارهای نیازمند می‌رسانند.

این پروژه در دو استان ترکیه یعنی در دیاربکر و قونیه انجام شده و دولت نیز، سوله‌های بزرگی را در اختیار این نهادهای مدنی گذاشته تا مواد غذایی در یک نقطه متمرکز شوند و سپس توسط اکیپ‌ها به دست مصرف کننده‌های نیازمند برسند.

نهاد مزبور، همچنین برنامه‌های آموزشی و ارتقای آگاهی اجتماعی در زندان‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس را سازماندهی می‌کند. این نهاد امیدوار است با پیروی از چند برنامه سراسری و مطابق با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)، تا سال 2030 میلادی، میزان دور ریز مواد غذایی در ترکیه را در حد 50 درصد کاهش دهد. 

تجارب کشورهای توسعه یافته

یکی از کشورهایی که توانسته تنها در عرض چند سال، میزان دور ریز مواد غذایی را به شکل چشمگیری کاهش دهد، هلند است. بر اساس داده‌های کمیسیون اروپا، در سال 2010 میلادی میزان دور ریز ضایعات غذایی در هلند نزدیک به 9.5 میلیون تن اعلام شده بود. اما در سال 2023 میلادی، این مقدار به 2.29 میلیون تن رسید و چنین چیزی به معنی کاهش 70 درصدی اسراف و دور ریز غذا در یک بازه زمانی 7 ساله است.

هلند از طریق سیاست‌گذاری و مشارکت عمومی، سرانه ضایعات مواد غذایی خانگی را از 48 کیلوگرم در سال 2010 به 34 کیلوگرم در سال 2019 کاهش داد.

کارشناسان معتقدند که افزایش آگاهی اجتماعی و سیاست‌های توسعه‌ای کارآمدتر، اغلب به ایجاد سیستم‌های غذایی مترقی، مدیریت قوی‌تر ضایعات و رفتار صحیح مصرف‌کننده منجر می‌شود.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، به دلیل زیرساخت‌های ضعیف، بخش اعظم ضایعات مواد غذایی در مراحل اولیه زنجیره تأمین (برداشت، ذخیره‌سازی، حمل و نقل) اتفاق می‌افتد، نه لزوماً به دلیل رفتار غلط مصرف‌کننده.

این مقوله به یک حوزه مطالعاتی – تحقیقاتی مهم تبدیل شده و سه مولف مشهور یعنی گوستاوسون، سدربرگ و سونسون در کتاب مشترکی به نام «تلفات جهانی غذا و ضایعات مواد غذایی» به عنوان یکی از پراستنادترین مطالعات جهانی، به چنین نتیجه مهمی دست یافتند: در کشورهای توسعه یافته با سطح درآمد بالا، اسراف و دور ریز غذایی غالباً در سطح مصرف‌کننده است. اما در کشورهای کم‌درآمد، در مراحل تولید و ذخیره‌سازی، بیشترین ضایعات و هدر رفتن مواد غذایی روی می‌دهد.