برگزیده

ترامپ در خاورمیانه متفاوت

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1404/02/23 - 19:39

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

رئیس‌جمهور آمریکا در انتظار انعقاد قراردادهای کلان در اولین سفر رسمی خارجی خود است، اما در این سفر خبری از توافقات ابراهیم نیست. او همچنین با این واقعیت مواجه خواهد شد که امارات و عربستان دیگر بخشی از کمپین تنش با ایران نخواهند بود.روزنامه فایننشال تایمز در تحلیلی از دستورکارها و پیام‌های سفر ترامپ به خلیج فارس نوشت: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، برای اولین سفر رسمی خارجی خود پس از بازگشت به کاخ سفید، به عربستان سعودی سفر خواهد رفت و انتظار دارد مجموعه‌ای از قراردادهای چند‌میلیارد‌دلاری را نهایی کند. با‌این‌حال به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین هدف او، یعنی عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی، احتمالا محقق نخواهد شد.

رئیس‌جمهور آمریکا پیش از این آشکارا اعلام کرده بود که جذب دلارهای نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس انگیزه اصلی سفر به عربستان است که شامل دیدارهایی در قطر و امارات متحده عربی نیز خواهد بود. انتظار می‌رود بسیاری از مدیران ارشد ایالات متحده، از جمله ایلان ماسک، سام آلتمن، مارک زاکربرگ و لری فینک، نیز به ریاض سفر کنند.بعید است ترامپ به هدفی که آرزوی آن را دارد دست یابد. او امید دارد بتواند توافق مهمی را که منجر به عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل شود، به سرانجام رساند. این در حالی است که جنگ ۱۹ماهه و فرسایشی اسرائیل علیه حماس در غزه، منطقه را ملتهب کرده است.علی الشهابی، تحلیلگر سعودی نزدیک به دربار سلطنتی، به فایننشال تایمز گفت: «عربستان سعودی می‌خواهد تمرکز این سفر بر روابط دوجانبه باشد. عادی‌سازی روابط در دستور کار نیست، مگر اینکه اسرائیل گام‌های جدی موردنظر عربستان، یعنی پایان جنگ و تشکیل کشور فلسطین را بردارد. در غیر این صورت، این موضوع به جایی نخواهد رسید.»

ناهماهنگی میان آرزوها و جاه‌طلبی‌های ترامپ با قراردادهایی که در انتظارش است، ترامپ را با این واقعیت مواجه خواهد کرد که از زمان آخرین سفرش به عربستان در سال ۲۰۱۷ چگونه پویایی روابط در خاورمیانه تغییر کرده است. به‌رغم تمام تغییرات، کشورهای خلیج فارس همچنان پیشنهادهای جذابی برای او خواهند داشت. رهبرانی که به‌طور سنتی از روسای جمهور جمهوری‌خواه حمایت می‌کنند و مدیریت برخی از بزرگ‌ترین صندوق‌های ثروت ملی جهان را در اختیار دارند؛ می‌توان انتظار داشت آنها از ترامپ با مراسم‌های مجلل استقبال کنند.کشورهای این منطقه، هرچند نگرانی‌های در مورد غیرقابل‌پیش‌بینی بودن رئیس‌جمهور و پیامدهای جنگ تعرفه‌ای او دارند اما سبک معامله‌محور او را پذیرفته و از رویکرد بی‌اعتنای او به مسائل حقوق بشر استقبال می‌کنند.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، پیش‌تر متعهد شده بود که ریاض طی چهار سال ۶۰۰میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند؛ امارات متحده عربی وعده ۱.۴تریلیون دلار طی ۱۰سال داده است و انتظار می‌رود قطر نیز در این سفر، تعهد سرمایه‌گذاری به ارزش صدها میلیارد دلار اعلام کند.البته این نکته قابل‌ذکر است که تحلیلگران درباره توانایی این کشورها برای تخصیص چنین حجم عظیمی از سرمایه در بازه‌های زمانی اعلام‌شده تردید دارند؛ به‌ویژه عربستان سعودی که با کاهش قیمت نفت و پروژه‌های عظیم داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد که یک «فرآیند تسریع‌شده برای تسهیل سرمایه‌گذاری بیشتر در کسب‌وکارهای آمریکایی» از سوی متحدان ایجاد خواهد کرد، چیزی که کشورهای خلیج فارس برای تسریع سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی در آمریکا و دسترسی آسان‌تر به تراشه‌های آمریکایی خواستار آن بودند.با‌این‌حال، ترامپ نمی‌تواند نارضایتی این کشورها را نادیده بگیرد. حمله اسرائیل به غزه، که در تلافی حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس آغاز شد، رهبران عرب را خشمگین کرده است که نگران‌اند نسل‌های جوانشان به دلیل این کشتار رادیکال شوند.

محمد بن سلمان، که پیش از آغاز جنگ به توافقی سه‌جانبه با آمریکا برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل نزدیک شده بود، امروز رفتار اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی» توصیف کرده و تاکید دارد که ریاض تا زمان تشکیل کشور فلسطین، روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد کرد.این امر امیدهای ترامپ برای گسترش به‌اصطلاح توافق ابراهیم که در دوره اول با میانجی‌گری او به نتیجه رسید و منجر به عادی‌سازی روابط امارات و سه کشور عربی دیگر با اسرائیل در سال ۲۰۲۰شد، ناکام گذاشته است. اما عربستان سعودی، به‌عنوان رهبر جهان سنی، همواره جایزه بزرگ و کلید جذب دیگر کشورهای عربی و مسلمان به این مسیر تلقی می‌شد.ترامپ همچنین با این تغییر مواجه خواهد شد که رهبران کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس خواستار توافق هسته‌ای آمریکا با ایران هستند، زیرا نمی‌خواهند نگران خطر جنگ جدیدی در خاورمیانه باشند. در سفر ۲۰۱۷ ترامپ، محمد بن سلمان جوان و جسور و شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رهبر امارات، از بزرگ‌ترین حامیان او بودند. در آن زمان آنها حامی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای بودند که تهران با دولت باراک اوباما و دیگر قدرت‌های جهانی امضا کرده بود.این بار، ترامپ متوجه خواهد شد که عربستان سعودی و امارات در حال پیگیری تنش‌زدایی با ایران هستند.

بخشی از این تغییر به تجربه آنها در دوره اول ترامپ بازمی‌گردد، زمانی که دولت او پس از متهم شدن ایران به حمله موشکی و پهپادی به زیرساخت‌های نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹، دفاع چندانی از مواضع آنها نکرد.انفعال دولت ترامپ در آن زمان، در ریاض و ابوظبی، نشانه‌ای دیگر از غیرقابل‌پیش‌بینی بودن و حمایت متزلزل دولت آمریکا تلقی شد. زمانی که آمریکا با همراهی اسرائیل، ایران را تهدید به حمله نظامی در صورت عدم دستیابی به توافق کرد، آنها متقاعد شدند که حامی توافق جدید با ایران برای پایان دادن به بحران هسته‌ای باشند.استاد مطالعات خاور نزدیک، دانشگاه پرینستون، در این مورد به فایننشال تایمز گفت: «عربستان و امارات دریافته‌اند که اگر ایران واقعا تهدید یا مورد حمله قرار گیرد، آنها قربانیان ضدحمله خواهند بود. بنابراین، فکر می‌کنم سعودی‌ها نقش میانجی‌گری بسیار مهمی ایفا کرده‌اند و همچنین نقش تعدیل‌کننده‌ای با افراد تیم ترامپ داشته‌اند.»

از نظر دیپلمات‌ها غزه یکی از مسائل اصلی مورد بحث سفر ترامپ به منطقه خواهد بود، اما منتقدان تردید دارند که رهبران عربی تا چه حد مسائل ژئوپلیتیک را در قراردادهای اقتصادی اثر دهند. به عقیده برخی تحلیلگران اگرچه آنها از مساله غزه عقب‌نشینی نخواهند کرد اما آیا تمام دغدغه‌ آنها غزه است؟واشنگتن برای آتش‌بسی کوتاه‌مدت در جنگ غزه فشار می‌آورد تا آزادی تعداد کمی از ۵۹ گروگان باقی‌مانده در دست حماس، از جمله عیدان الکساندر، آخرین شهروند آمریکایی که گمان می‌رود هنوز زنده است، تضمین شود.روز یکشنبه، حماس اعلام کرد که پس از مذاکره مستقیم با آمریکا، الکساندر را آزاد خواهد کرد، اقدامی که به نظر می‌رسد نوعی حسن‌نیت به ترامپ پیش از سفرش به منطقه باشد. میانجی‌ها همچنان برای دستیابی به توافق آتش‌بس جدید تلاش می‌کنند. این در حالی است که اسرائیل کماکان تهدید به گسترش حملات و حرکت به سوی اشغال کامل نوار غزه کرده و می‌گوید اگر تا پس از سفر ترامپ توافق آتش‌بس جدیدی حاصل نشود، این اقدام را آغاز خواهد کرد.