به اسم دیپلماسی علیه دیپلماسی

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/06/04 - 22:55

فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی مزروعی| در فضای رسانه‌ای برنامه‌های گفت‌وگو محور با چهره‌های سیاسی می‌توانند ابزار مهمی برای شفاف‌سازی یا هدایت افکار عمومی باشند اما وقتی به جای روشنگری به طرح اظهارات غلط و یا غیرضروری منجر شوند صرفاً التهاب‌آفرینی در افکار عمومی را در پی داشته و به منافع ملی آسیب می‌زنند. برنامه محمدحسین رنجبران، مجری سابق صداوسیما و مشاور فعلی وزیر امور خارجه در چند وقت اخیر به سمتی حرکت کرده که می‌توان مدعی شد تا حدی به این آفت دچار شده است. این برنامه که با دعوت از چهره‌های سیاسی مختلف به مسائل سیاست خارجی می‌پردازد، در چند وقت اخیر بار‌ها حاشیه‌ساز شده است.
محمدحسین رنجبران که به واسطه سمت مشورتی‌اش در وزارت خارجه امکان خوبی برای گفت‌وگو با شخصیت‌های سیاسی پیدا کرده است با این گفت‌و‌گو‌ها احتمالاً این هدف را مدنظر دارد که فضای افکار عمومی را با وزارت خارجه همسوتر کرده و بستر‌های اجتماعی و سیاسی برای پیشبرد تصمیم‌های وزارت خارجه ایجاد نماید. حرکت در این مسیر اما الزاماتی دارد که مهم‌ترین آن پرهیز از حاشیه‌سازی‌های غیرضروری است. غرق شدن در حواشی می‌تواند ماهیت برنامه را به ضد اهداف آن تبدیل کند. حواشی شاید منجر به دیده شدن یک برنامه شود اما در نهایت اولاً به خود آن برنامه آسیب‌زده و از آن اعتبارزدایی می‌کند و ثانیاً به هدف اصلی که بستر‌سازی سیاسی و اجتماعی در سیاست خارجی است آسیب می‌زند؛ چراکه در روابط خارجی ایران با کشور‌های مختلف تنش‌های غیر ضرور به‌وجود آورده و پیش از آنکه وزیرخارجه بخواهد تصمیمی در حوزه سیاست خارجی را عمومیت بخشد در مسیر تحقق آن انسداد به‌وجود می‌آورد.

آقای راننده تند نرو
در جدیدترین جنجالی که برنامه گفت‌وگو محور محمدحسین رنجبران با چهره‌های سیاسی به‌وجود آورده اخیراً ویدئوی مصاحبه با محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام منتشر شده است.
این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بعد از آنکه بدون ارائه هیچ‌گونه شواهدی مدعی شد در جنگ 12 روزه اخیر و نیز در حمله اسرائیل پس از عملیات وعده صادق 2 اسرائیل تمام مراکز پدافندی ایران را مورد هدف قرار داده است، بر مبنای تحلیل شخصی‌اش و بدن هیچ مدرک مستند روسیه را متهم می‌کند که محل دقیق را به اسرائیل اطلاع داده است.
او در حالی از جایگاه یک مقام دارای مسئولیت حقوقی برای اسرائیل دستاورد‌سازی کرده و در ادامه نیز اظهارات روس‌ستیزانه مطرح می‌کند که اولاً هیچ مدرکی ارائه نداده و اذعان می‌کند که این موارد تحلیل شخصی اوست و ثانیاً طرح چنین اظهاراتی حتی اگر درصدی صحت هم داشته باشد _که رویکرد غیرمستند صدر خلاف آن را نشان می‌دهد_ هیچ کاربردی جز تنش‌آفرینی در روابط بین‌الملل ندارد.
اگر یک نفر صرفاً با تکیه به نظرات شخصی خودش به دیگران اتهام‌زنی کند نیاز به مهارت سیاسی نداشته و یک فرد بدون دانش سیاسی و مسئولیت حقوقی نیز می‌تواند چنین کند اما اینکه کسی در یک نهاد تصمیم‌گیر حضور داشته و این‌چنین تیغ به ریشه سیاست خارجی می‌زند این سؤال را در مقابل او قرار می‌دهد که اگر او نیز بدون ارائه اطلاعات صرفاً طرح ادعا کند چه فرقی با یک فرد فاقد سواد و مسئولیت حقوقی دارد؟
او پس از این اتهام بدون سند، پیمان استراتژیک با روسیه را نیز تلویحاً بی‌ارزش خطاب قرار داده و کنایه می‌زند که این پیمان کشک است. حال آنکه اولاً بخش‌های عمده این پیمان اقتصادی بوده و ثانیاً در حوزه امنیتی نیز چهره‌های دارای جایگاه حقوقی اولاً باید در محافل تخصصی و تصمیم‌گیر در مورد کارا بودن آن بحث کنند و ثانیاً برای هر ادعا و تجویزی نیز مدرک قابل استنادی ارائه دهند.

حمله به روایت رسمی
صدر در دومین ادعای جنجال‌برانگیز خود سقوط بالگرد شهید رئیسی در ورزقان را «ترور» توسط اسرائیل خواند و گفت: «اسرائیل با این ترور پیام عملی داد که اگر ایران ادامه دهد، ما هم ادامه خواهیم داد.» این ادعا نیز بدون هیچ سند یا آماری مطرح شده و روایت رسمی که حادثه را ناشی از عوامل فنی و جوی دانسته نقض می‌کند. این اظهارات دو مشکل اساسی ایجاد می‌کند. اولاً برای اسرائیل دستاوردسازی رایگان می‌کند در حالی که هیچ شواهدی برای ترور وجود ندارد. ثانیاً با رد روایت رسمی اعتماد عمومی به نهاد‌های اطلاع‌رسانی را تضعیف می‌کند.
این اظهارات در حالی در مصاحبه با محمدحسین رنجبران طرح شد که با پرس‌وجوی جدی و چالشی از سوی مجری مواجه نشد. این مواجهه منفعلانه سیاست‌گذاری ضعیف برنامه را نشان می‌دهد که به جای روشنگری فضا را برای حاشیه‌سازی باز می‌گذارد.

حاشیه به متن تبدیل نشود
مصاحبه با صدر تنها نمونه از رویکرد حاشیه‌ساز برنامه رنجبران نیست. در گفت‌وگویی که این فعال رسانه‌ای با علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژیی اتمی داشته است پس از آنکه رنجبران از صالحی می‌پرسد که «آیا جنگ ادامه پیدا می‌کند یا نه؟» صالحی بعد از سکوت و نشان دادن کلافگی می‌گوید «وسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته» تا به این طریق ناخواسته جامعه را در هراس جنگ نگه دارد. البته صالحی در ادامه تأملی کرده و توضیح می‌دهد که ما باید در این شرایط فرض کنیم فردا جنگ می‌شود و خوش‌خیال نباشیم. اینکه ایران باید برای جنگ آمادگی داشته باشد امری بدیهی است اما این آمادگی مربوط به مدیران اجرایی و نهاد‌های نظامی و امنیتی است. تأکید این جمله که به‌زودی جنگ می‌شود برای مردم کارایی نداشته و صرفاً به نگرانی در جامعه دامن می‌زند.
در دیگر مصاحبه حاشیه‌ای رنجبران در برنامه جدیدش مسئول دفتر رئیس‌جمهور نیز حضور یافت. محسن حاجی‌میرزایی جزئیات حمله ناموفق اسرائیل به جلسه شورای عالی امنیت ملی از زاویه دید خودش روایت کرد و توضیحاتی در مورد نحوه خروج مسئولان از محل مورد هدف قرار گرفته و یا خاکی بودن لباس رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح را مطرح کرد.
این روایت‌ها در حالی عمدتاً از سوی اعضای دولت تکرار می‌شود که دیگر حاضران آن جلسه از پرداختن غیرضروری در مورد جزئیات پرهیز دارند. تکرار این جزئیات که جز مشوش کردن افکار عمومی دستاوردی ندارد چه هدفی را دنبال می‌کند؟ این تکرار غیرضروری شائبه بهره‌برداری سیاسی را تقویت می‌کند. البته وزارت خارجه باید از این حادثه برای پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی استفاده کند اما در این مورد نیز پرداختن غیرضروری ماجرا در فضای رسانه‌ای و تلاش برای حماسه‌سازی از آن ضرورتی ندارد.
نکته مهمی که در مورد برنامه محمدحسین رنجبران به چشم می‌آید این است که غالبا حواشی این برنامه بازنشر می‌شود. اگر در خروجی برنامه نکات راهبردی و جهت‌دهنده در افکار عمومی استخراج نشود طراحان برنامه باید ضمن مرور این پرسش که چه نسبتی با اهداف تعیین شده دارند در شیوه اجرا و محتوای برنامه خود بازنگری داشته باشند.