هشدارهای روحانی

روزنامه سازندگي

بروزرسانی 1404/06/15 - 21:18

روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

“حسن روحانی” می‌گوید: اشتباهات تندروها در گذشته باعث مشکلات امروز کشور شده است و جنگ ۱۲روزه نیز نتیجه کنار گذاشتن برجام بود

حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران در تازه‌ترین سخنرانی خود در جمع مشاورانش بار دیگر به موضوع برجام، اسنپ‌بک و فرصت‌های از دست‌رفته سال ۱۴۰۰ پرداخت. او معتقد است اگر در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن موانعی بر سر راه بازگشت به توافق هسته‌ای ایجاد نمی‌شد، ایران امروز نه با تهدید مکانیسم ماشه روبه‌رو بود و نه متحمل خسارتی معادل ۵۰۰ میلیارد دلار می‌شد و حتی فراتر از آن بهانه جنگ ۱۲روزه هم به وجود نمی‌آمد. روحانی همچنین با انتقاد از سیاست‌های دولت سیزدهم و عملکرد سه کشور اروپایی راه‌حل را بازگشت به میز مذاکره می‌داند؛ مذاکره‌ای که به باور او می‌تواند «برد – برد» باشد.

فرصتی که از دست رفت
روحانی در این سخنان با لحنی صریح به انتقاد از مخالفان توافق هسته‌ای پرداخت و تأکید کرد که شرایط در سال ۱۴۰۰ برای بازگشت به برجام کاملاً فراهم بوده است: «اگر در سال ۱۴۰۰ یک عده‌ای مانع نمی‌شدند و ما در دوره بایدن به برجام برمی‌گشتیم، امروز نه‌تنها چیزی به نام اسنپ‌بک نداشتیم بلکه در این مدت حدود ۵۰۰ میلیارد دلار هم ضرر نمی‌کردیم.» به گفته او، مذاکرات و توافقات در آن زمان نهایی شده بود و تنها کافی بود، تصمیم بازگشت به تعهدات عملیاتی شود. روحانی مدعی است این تعلل نه‌تنها کشور را از مزایای اقتصادی برجام محروم کرد بلکه موقعیت ایران را در عرصه بین‌الملل نیز تضعیف ساخت.

مسئولیت تندروها در بن ‌بست دیپلماتیک
روحانی بار دیگر منتقدان داخلی برجام را هدف گرفت و با یادآوری ۶ قطعنامه شورای امنیت از تناقض در مواضع آنان سخن گفت: «شما که می‌گویید برجام بد بوده و کارهای قبل خیلی خوب بوده؛ شما ۶ قطعنامه گرفتید، می‌گویید خوب بوده حالا برمی‌گردیم به همان، ما برمی‌گردیم به قبل از سال ۹۴. شما که می‌گویید اصلاً کل قطعنامه‌ها اصلاً ارزش ندارد، کاغذپاره است. شما چه می‌گویید؟ شما که قطعنامه را کاغذپاره می‌دانید، شما که کل برجام را بد می‌دانید، شما دیگر ساکت باشید».

۵۰۰ میلیارد دلار خسارت
یکی از محوری‌ترین ادعاهای روحانی در این سخنرانی اشاره به خسارتی معادل ۵۰۰ میلیارد دلار است. او این عدد را نشانه‌ای از هزینه‌های فرصت‌های از دست‌رفته می‌داند: «اگر در سال ۱۴۰۰ یک عده‌ای مانع نمی‌شدند و ما در دوره بایدن به برجام برمی‌گشتیم، که همه چیز هم آماده بود، همه توافقات هم شده بود، امروز نه تنها چیزی به نام اسنپ‌بک نداشتیم بلکه در این مدت حدود ۵۰۰ میلیارد دلار هم ضرر نمی‌کردیم. در این ۴ سال مستقیم و غیرمستقیم ۵۰۰ میلیارد ضرر کردیم. خب چرا یک عده‌ای نگذاشتند»؟
اگرچه روحانی جزئیات این محاسبه را تشریح نکرده اما برآوردهای کارشناسان نشان می‌دهد این رقم احتمالاً شامل کاهش فروش نفت، محدودیت دسترسی به منابع ارزی، افزایش هزینه‌های تجارت خارجی و رکود سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است.

او در ادامه تأکید کرد: «در ۱۴۰۰ اگر ما برمی‌گشتیم به برجام، هم از منافع برجام استفاده می‌کردیم هم برجام تثبیت می‌شد هم امروز مشکل اسنپ‌بک نداشتیم و حتی بالاتر من می‌خواهم بگویم حتی دیگر بهانه جنگ ۱۲ روزه هم وجود نداشت. این مشکلات، مشکلاتی است که یک عده تندرو با توهماتشان، جلوی منافع ملی کشور را گرفتند».
روحانی توضیح داد که دولت یازدهم و دوازدهم در چارچوب تعهدات خود به‌درستی عمل کرده و حتی پس از خروج آمریکا از توافق، مهلت کافی به ۱+۴ داده تا راه‌حلی پیدا شود. به باور روحانی، اگر ایستادگی دولتش در اردیبهشت ۱۳۹۷ نبود و ایران هم بعد از آمریکا از برجام خارج شده بود، همه قطعنامه‌ها همان زمان بازمی‌گشت و فشارها دوچندان می‌شد. در همین راستا او تأکید کرد: «آ‌نهایی که در مجلس آن ایام و قبلش برجام را آتش می‌زدند آنها دیگر باید کاملاً ساکت باشند».
روحانی درباره جزئیات اسنپ‌بک و اهمیت آن گفت که اسنپ‌بک می‌تواند، تحریم‌های پیش از برجام را بازگرداند و از نظر سیاسی و حقوقی اهمیت زیادی دارد اما جمهوری اسلامی ایران تاکنون تمامی تعهدات خود را رعایت کرده است. او با اشاره به تحریم‌ها و تلاش‌های آمریکا برای تحت فشار گذاشتن ایران، تصریح کرد که ایران هوشمندانه عمل کرده و از خروج فوری از برجام اجتناب ورزیده تا تمامی مسئولیت‌ها بر دوش کشور نیفتد.

انتقاد از اروپا
روحانی در بخشی دیگر از سخنانش به رفتار اروپا اشاره کرد و گفت: «سه کشور اروپایی حق ندارند، اسنپ‌بک کنند» و تأکید کرد: «اروپا که به تعهدات خودش در برجام و به تعهدات ۱۱ گانه خودش عمل نکرده، امروز نمی‌تواند مدعی باشد و بگوید، ایران تعهدات خودش را نقض کرده است. کاری که اروپا دارد انجام می‌دهد کاملاً باخت – باخت است. نه به نفع ایران است، نه به نفع سه کشور اروپایی، نه به نفع منطقه است، نه به نفع جهان، نه به نفع معاهده NPT، نه به نفع سازمان ملل است، ضربه به همه اینهاست».
او ادامه داد «کشورهای اروپایی نه تنها به تعهدات خود عمل نکرده‌اند، بلکه از اقدامات متجاوزانه آمریکا و اسرائیل نیز حمایت لفظی و عملی کرده‌اند». او افزود: این وضعیت نه تنها مشروعیت حقوقی اروپا را زیر سوال می‌برد بلکه تلاش آنها برای فعال کردن اسنپ‌بک را بی‌اساس می‌کند. روحانی خاطرنشان کرد که حتی مسأله اوکراین نیز نمی‌تواند، توجیهی برای این اقدامات باشد.

دعوت به مذاکره دوباره
یکی از مهم‌ترین بخش‌های سخنان روحانی، هشدار نسبت به خطر فعال‌سازی «اسنپ‌بک» یا همان مکانیسم ماشه بود: «تا جایی که می‌توانیم نباید بگذاریم این قطعنامه‌ها برگردد. باید تلاش کنیم و از این فرصت استفاده کنیم». روحانی راه‌حل خروج از وضعیت فعلی را بازگشت به میز مذاکره می‌داند: «اروپا نباید به خاطر مسأله اوکراین از ما انتقام بگیرد. به نفع همه ماست که یک بار دیگر پای میز مذاکره بنشینیم. امروز هم آمادگی هست و هنوز فرصت وجود دارد که با سه کشور اروپایی یا با ۱+۴ گفت‌وگو کنیم، تا موضوع اسنپ‌بک از دستور شورای امنیت خارج شود. این به نفع آنها، به نفع ما و به نفع NPT خواهد بود». او همچنین تأکید می‌کند که ایران، روسیه و چین به‌طور رسمی با فعال‌سازی اسنپ‌بک مخالفند و اروپا باید از مسیر تقابل خارج شود. از نظر او، راه حلی که سه کشور اروپایی در پیش گرفته‌اند «باخت- باخت» است و تنها از طریق گفت‌وگوی سازنده می‌توان به توافقی با راه‌حل «برد- برد» دست یافت.

مسیر سخت، فرصت محدود
به‌نظر می‌رسد، سخنان روحانی نه‌تنها نقدی بر عملکرد دولت سیزدهم و جریان‌های مخالف برجام است بلکه تلاشی است برای بازگشایی دوباره پرونده دیپلماسی در شرایطی که فضای سیاسی کشور بیش از هر زمان دیگری دوقطبی شده است. اکنون با تشدید فشارهای غرب، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و بحران‌های اقتصادی گسترده، تصمیم‌گیری درباره نحوه تعامل ایران با جامعه جهانی به نقطه‌ای تعیین‌کننده رسیده است. در این میان، دو مسیر پیش روی کشور قرار دارد: ادامه وضعیت تقابلی که می‌تواند به انزوای بیشتر منجر شود یا بازگشت به میز گفت‌وگو برای یافتن راه‌حلی پایدار. اظهارات اخیر حسن روحانی، فارغ از ارزیابی درستی یا نادرستی محاسبات او، بار دیگر نشان می‌دهد که مذاکره همچنان یک ابزار کلیدی در سیاست خارجی ایران است؛ ابزاری که می‌تواند هزینه‌های کشور را کاهش داده و فرصت‌های تازه‌ای برای رشد اقتصادی و تعاملات منطقه‌ای و جهانی ایجاد کند.