بازی پیچیده مقاومت درباره طرح ترامپ

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/07/13 - 19:16

فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی مزروعی| نتانیاهو و ترامپ با ارائه پیشنهاد طرح تحمیلی یکطرفه و غیرمنطقی به دنبال گرفتن یک «نه» قاطع از گروه‌های مقاومت فلسطینی بودند تا به این ترتیب برای تهاجم بیشتر به غزه توجیه رسانه‌ای پیدا شود. ترامپ در همین چهارچوب در نشست خبری مشترک با نتانیاهو اعلام کرد که اگر حماس پیشنهادها را تا روز یکشنبه نپذیرد «جهنم» به پا می‌شود. اما حماس جمعه‌شب پس از آنکه برای قلقلک دادن خودشیفتگی ترامپ از او بابت گشودن باب دیپلماسی تشکر کرد با یک پاسخ هوشمندانه از پذیرش پیشنهادهای یکجانبه که خلع سلاح مقاومت را نیز مطالبه داشت طفره رفت. پس از این پاسخ رئیس‌جمهور آمریکا که در سودای دریافت جایزه صلح نوبل به سر می‌برد با شتابزدگی تصویر بیانیه حماس را در صفحه خود منتشر کرد و توقف بمباران غزه را از اسرائیل خواستار شد. البته این صرفاً شروع ماجراست و با توجه به مطالبات کاملاً متفاوت حتماً اگر میز مذاکره‌ای شکل بگیرد پر تنش خواهد بود اما اقدام حماس باعث شد تا تلاش اسرائیل برای غیرقابل مذاکره نمایاندن حماس خنثی شده و در آینده نیز اگر تهاجمی به غزه شد نتانیاهو نتواند در فضای رسانه‌ای آن را به گردن حماس بیندازد. چون حماس پیشنهادهایی را ارائه داد که ترامپ در مقابل چشم همگان از آن استقبال کرد. اکنون توپ این بازی رسانه‌ای در زمین نتانیاهو و ترامپ قرار دارد.
طرحی ۲۰ ماده‌ای ترامپ که با هماهنگی کامل با نتانیاهو تدوین شده بود ظاهراً به دنبال آتش‌بس و بازسازی غزه بود اما در باطن شروطی حداکثری برای حذف حماس و تثبیت کنترل اسرائیل بر غزه را دنبال می‌کرد. حماس با پاسخی هوشمندانه در ۳ اکتبر نه‌تنها این طرح را به رسمیت نشناخت بلکه با مانوری دیپلماتیک در‌های مذاکره را نیمه‌باز نگه داشت و راهبرد بهانه‌جویانه اسرائیل برای تهاجمات گسترده‌تر را خنثی کرد. پاسخ حماس، اسرائیل را در موقعیتی دشوار قرار داده است. یا باید به مذاکره تن دهد یا بدون اینکه بهانه‌ای داشته باشد به تهاجم ادامه داده و فشار افکار عمومی جهانی را تحمل کند.

فرار از تلۀ دیپلماتیک
از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون بمباران‌های گسترده اسرائیل ضمن به شهادت رساندن 70 هزار نفر به ویرانی زیرساخت‌ها از جمله بیمارستان‌ها، مدارس و مناطق مسکونی منجر شده است. در مقابل جریان مقاومت فلسطینی با عملیات‌های چریکی و حفظ بخشی از گروگان‌ها فشار را بر اسرائیل حفظ کرده است. تلاش‌های دیپلماتیک پیشین از جمله میانجی‌گری قطر و مصر، به دلیل هدف قرار دادن هیئت فلسطینی در دوحه توسط اسرائیل و همچنین شروط غیرقابل‌قبول مانند خلع سلاح کامل حماس ناکام مانده‌اند. نتانیاهو بار‌ها اعلام کرده که «حذف حماس» پیش‌شرط هر توافقی است. این موضع بیش از آنکه راه‌حل ارائه دهد بهانه‌ای برای ادامه اشغال و تهاجم بوده است. طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ که با هماهنگی کامل با نتانیاهو تدوین شده بود بخشی از همین استراتژی بود. در این طرح پیشنهادهایی ارائه شده بود که ظاهراً صلح‌طلبانه است، اما عملاً برای حماس غیرقابل‌قبول طراحی شده تا با رد آن اسرائیل بتواند تهاجمات خود را با مشروعیت بیشتری توجیه کند. مهلت ۷۲ ساعته برای آزادی گروگان‌ها و تهدید تبدیل کردن غزه به جهنم در صورت عدم پذیرش این شروط یکجانبه تا ۵ اکتبر نشان‌دهنده این تله دیپلماتیک بود. اما حماس با پاسخی حساب‌شده این نقشه را خنثی و هر توافقی را به میز مذاکره موکول کرد.

شروط حداکثری برای حذف مقاومت
طرح ۲۰ ماده‌ای که در کنفرانس مطبوعاتی ۲۹ سپتامبر ارائه شد، ترکیبی از وعده‌های به ظاهر انسانی و مطالبات یک‌طرفه بود که به وضوح با هماهنگی نتانیاهو طراحی شده بود. آتش‌بس فوری در ۷۲ ساعت، آزادی ۴۸ گروگان اسرائیلی و تبادل با بیش از ۱۰۰۰ زندانی فلسطینی از جمله بند‌های ظاهراً سخاوتمندانه بودند. اما بند‌های کلیدی دیگر ماهیت واقعی طرح را آشکار می‌کردند. خروج تدریجی ارتش اسرائیل از غزه مشروط به خلع سلاح کامل حماس، انحلال ساختار‌های نظامی آن و تبعید رهبرانش ماهیت این طرح تحمیلی را بهتر مشخص می‌کند. مطابق این طرح اداره غزه قرار بود به یک هیئت بین‌المللی، که «تکنوکرات‌های فلسطینی» عنوان شده بودند، سپرده شده و رهبری این هیئت نیز برعهده ترامپ و تونی بلر، نخست‌وزیر سابق انگلیس باشد. همچنین یک نقش نظارتی محدود به کشور‌های عربی مانند عربستان و امارات وعده داده شده بود.
این طرح هیچ اشاره‌ای به حقوق فلسطینی‌ها نداشت. موافقت فوری نتانیاهو نه نشانه حسن‌نیت بلکه تاکتیکی برای فشار بر حماس بود. او انتظار داشت حماس طرح را رد کند و این پاسخ منفی بهانه‌ای برای عملیات نهایی علیه غزه فراهم کند. تهدید «برپا کردن جهنم» توسط ترامپ و مهلت تا ۵ اکتبر بخشی از این فشار روانی بود. اما حماس با پاسخی هوشمندانه این سناریو را برهم زد.

حماس بر نقش تعیین‌کنندۀ مردم فلسطین و گروه‌های مقاومت تأکید کرد
در ۳ اکتبر ۲۰۲۵ حماس بیانیه‌ای منتشر کرد که نه‌تنها طرح را به رسمیت نشناخت بلکه در‌های دیپلماسی را باز نگه داشت. حماس صرفاً با کلیات طرح آتش‌بس فوری، آزادی گروگان‌ها و ورود کمک‌های بشردوستانه موافقت کرد اما شروط کلیدی مانند خلع سلاح کامل و حذف از اداره غزه را مسکوت گذاشت. در عوض پیشنهاد داد که اداره غزه به یک «کمیته تکنوکرات فلسطینی» با حمایت عربی- اسلامی و بر اساس «اجماع ملی فلسطین» سپرده شود. آوردن عبارت «اجماع فلسطینی» به معنای این بود که تعیین‌تکلیف ترکیب هر هیئت اجرایی برعهده مردم غزه است نه چهره‌های بد‌سابقه‌ای مثل تونی بلر که در طراحی پاک‌سازی قومیتی با اسرائیل شراکت دارند.
حماس، مسائل حساس مانند آینده غزه و حقوق فلسطینی‌ها را به «مذاکرات آینده» موکول کرد و تأکید کرد که این مذاکرات باید در «چهارچوب ملی جامع فلسطینی» انجام شود که «حماس بخشی از آن خواهد بود و با مسئولیت کامل به آن کمک خواهد کرد.» حماس با این پاسخ و تأکید بر «اجماع ملی» و تأکید بر نقش خود در این چهارچوب حذف خود را نفی کرد.

یک پاسخ روانکاوانه به ترامپ
حماس در بیانیه خود با هوشمندی از خودشیفتگی ترامپ و تمایل او برای دریافت جایزه صلح نوبل بهره برد و از او بابت برقرار کردن دیپلماسی تشکر کرد. ترامپ نیز در واکنش به این اقدام متن بیانیه حماس را در صفحه‌اش در شبکه تروث سوشال منتشر کرد و نوشت: «بر اساس بیانیه‌ای که حماس همین الان منتشر کرد، من معتقدم که آن‌ها برای صلح پایدار آماده هستند. اسرائیل باید فوراً بمباران غزه را متوقف کند تا ما بتوانیم گروگان‌ها را به سرعت و ایمن آزاد کنیم.»
علی‌رغم این مطالبه ترامپ حملات روز گذشته رژیم‌صهیونیستی منجر به کشته شدن 60 فلسطینی شده است تا به این ترتیب اثبات شود که مطالبات نتانیاهو برای برقراری میز مذاکره واقعی نبوده و صرفاً با هدف توجیه جنگ مطرح شده است.
صهیونیست‌ها که به دنبال «نه» حماس برای توجیه تهاجم گسترده بودند اکنون با یک پاسخ حساب‌شده مواجه شدند که بهانه را از آن‌ها گرفت. نتانیاهو، تحت فشار دادگاه بین‌المللی لاهه که برایش حکم بازداشت صادر کرده و افکار عمومی جهان در دوراهی سیاسی قرار دارد. ادامه حملات بدون بهانه‌ای برای مقصر‌نمایی حماس، فشار بین‌المللی را تشدید می‌کند و مذاکره، به معنای پذیرش حضور حماس در چهارچوب فلسطینی است که نتانیاهو تا پیش از این سعی در به رسمیت نشناختن آن داشت. این مانور هوشمندانه حماس فشار دیپلماتیک را به تل‌آویو بازگرداند. حماس خود را به عنوان طرفی مسئول و آماده مذاکره نشان داد در حالی که هیچ امتیازی به مطالبات حداکثری اسرائیل نداد. مذاکرات در روند سابق خود قرار گرفته و حماس نیز تگ جنگ‌طلب را به پیشانی خود نتانیاهو چسبانده است.
این استراتژی، برای حماس دستاورد‌های ملموسی دارد. اکنون امکان مذاکره بر سر تبادل بیش از ۱۰۰۰ زندانی، ورود کمک‌های بشردوستانه و توقف موقت بمباران فراهم شده است. البته ممکن است اسرائیل میز مذاکره را مانند کاری که در دوحه کرد مجدداً آتش بزند اما با پاسخ حماس حداقلی‌ترین بهانه برای مشروع‌نمایی تهاجمات آتی خود را نیز ندارد.

درگیری در جزئیات تداوم می‌یابد
متن بیانیه حماس و انتشار آن توسط ترامپ صرفاً تأییدی از جانب حماس و آمریکا بر تداوم مذاکره را نشان می‌دهد اما هنوز خبری از موضع اسرائیل نیست و باید دید اولاً آیا خود ترامپ واقعاً به دنبال آتش‌بس است یا صرفاً مسیر جدیدی برای یک بازی سیاسی را در پیش گرفته است. ثانیاً اگر واقعاً تمایلی به آتش‌بس در کاخ‌سفید وجود داشته باشد باید دید نگاه ترامپ به توافق آنقدری جدی است که بتواند متحد و شریک خود در نسل‌کشی را وادار به توقف کند. این کنش دیپلماتیک غزه را از «بحران فوری» به «مذاکره پیچیده» برد اما توافق کامل سخت به نظر می‌رسد. دعوا بر سر جزئیاتی مانند نقش حماس، خلع سلاح و حقوق فلسطینی‌ها ادامه خواهد داشت. نتانیاهو که از ابتدا به دنبال عدم تحقق این طرح بود بعید است شروط حماس را بپذیرد. حملات روزانه که همچنان شهادت ده‌ها فلسطینی را به دنبال دارد نشان‌دهنده این رویکرد اسرائیل است. با این حال حماس با این پاسخ، بهانه توجیه جنایت را از اسرائیل گرفت. حماس با حفظ موضع و تثبیت حمایت منطقه‌ای خود را به عنوان طرفی مسئول تثبیت کرده است. این گام اگرچه آتش‌بس کامل نیاورده اما نشان داد که دیپلماسی مقاومت حتی در سایه آتش می‌تواند برای حل معادلات جواب پیدا کند.