از چنگال‌های عقرب تا سیگنال‌های سیاره فراخورشیدی

ايسنا

بروزرسانی 1404/08/06 - 14:00

از چنگال‌های عقرب تا سیگنال‌های سیاره فراخورشیدی

ایسنا/ صورت فلکی «ترازو»، شگفتی‌های بسیاری را در خود پنهان کرده و پدیده‌های جالبی را در خود جای داده است.

به گزارش ایسنا، «ترازو»(Libra) یک صورت فلکی کوچک در مسیر «دایرةالبروج»(Ecliptic) است که خورشید در ماه‌های اکتبر و نوامبر در آن قرار دارد. اگرچه ستاره‌های صورت فلکی ترازو خیلی درخشان نیستند، اما بسیار جالب هستند. سیاره‌ای که گفته می‌شود در سال ۲۰۱۰ یک سیگنال رادیویی مرموز از آن دریافت شده است نیز در این صورت فلکی قرار دارد.

به نقل از یونیورس مگزین، صورت فلکی ترازو به طور کلی یکی از جوان‌ترین صورت‌های فلکی دایرةالبروج است. در قرن سوم پیش از میلاد، این گروه از ستاره‌ها بخشی از صورت فلکی «کژدم»(Scorpio) - چنگال‌های آن – در نظر گرفته می‌شدند. خاطرات آن زمان‌ در نام برخی از درخشان‌ترین ستاره‌های این صورت فلکی حفظ شده است.

هیچ ستاره‌ای در آسمان ترازو وجود ندارد که بتوان آن را نادیده گرفت. درخشان‌ترین ستاره در میزان، «بتا ترازو»(β Librae) نام دارد که با نام‌های «چنگال شمالی»(northern claw) یا «کاسه ترازوی شمالی»(northern bowl of the scales) نیز شناخته می‌شود. بتا یک ستاره آبی‌رنگ داغ است که در فاصله ۱۸۵ سال نوری از زمین قرار دارد. درخشندگی آن ۴۱۳ برابر و جرم آن ۳.۵ برابر خورشید است. این ستاره تنها ۲۰۰ میلیون سال قدمت دارد.

دومین ستاره درخشان در صورت فلکی ترازو، «Zubenelgenubi» یا «چنگال جنوبی»(southern claw) است. این یک منظومه چند جزئی است که در فاصله ۷۷ سال نوری از زمین قرار دارد.

جزء اصلی چنگال جنوبی، α2 نام دارد و خود متشکل از دو ستاره سفید است. جرم یکی از آنها ۹۵ درصد و دیگری ۷۹ درصد از خورشید بیشتر است. آنها یک دور کامل را به دور مرکز مشترک جرم خود در ۷۰ روز زمینی طی می‌کنند.

جزء دیگر چنگال جنوبی، α1 نام دارد و در فاصله ۵۴۰۰ واحد نجومی به دور این جفت می‌چرخد. این جفت شامل یک ستاره بزرگ زرد-سفید از گروه طیفی F با جرم ۳۶ درصد بیشتر از خورشید و یک کوتوله نارنجی با جرم بین ۵۰ تا ۶۰ درصدجرم خورشید است که با دوره ۵۸۷۰ روز زمینی به دور ستاره بزرگتر می‌چرخد.

سومین ستاره درخشان در صورت فلکی ترازو، «سیگما ترازو»(Sigma Librae) است که با نام «براچیوم»(Brachium) نیز شناخته می‌شود. این ستاره یک غول سرخ است که در فاصله ۲۶۱ سال نوری از زمین قرار دارد. جرم آن ۱.۹ برابر، شعاع آن ۱۰۸ برابر و درخشندگی آن ۱۸۰۰ برابر خورشید است.

سیگما ترازو در مرحله پایانی تکامل خود است. این ستاره نه تنها هیدروژن، بلکه هلیوم را نیز تا حد زیادی مصرف کرده است. اکنون یک هسته اکسیژن-کربن درون آن تشکیل شده و به آرامی در حال تپیدن است.

ستاره‌های جالب در صورت فلکی ترازو به همین جا ختم نمی‌شوند. به عنوان مثال، ستاره‌ای وجود دارد که به احتمال زیاد نام آن را شنیده‌اید، اما نمی‌دانستید که در این صورت فلکی از دایرةالبروج قرار دارد. این ستاره، «گلیز ۵۸۱»(Gliese 581) نام دارد.

در واقع، داستان از این قرار است که تا آغاز قرن ۲۱ کوتوله قرمز گلیز ۵۸۱ کمی شناخته شده بود و جای تعجب نیست، زیرا حتی با چشم غیرمسلح یا حتی با دوربین دوچشمی هم نمی‌توان آن را دید. با وجود این که این ستاره تا زمین تنها ۲۰ سال نوری فاصله دارد، کوچک و کم‌نور است.

در سال ۲۰۰۵ یک سیاره در گلیز ۵۸۱ کشف شد. دو سال بعد، دو سیاره دیگر، در سال ۲۰۰۹ یک سیاره دیگر و در سال ۲۰۱۰ نیز دو سیاره دیگر کشف شد. نیمی از این اجرام اکنون تاییدنشده در نظر گرفته می‌شوند، اما این اکتشافات در آن زمان هیجان زیادی را برانگیختند. کشف سیاره‌های بیرون از منظومه شمسی در آن زمان به اندازه اکنون رایج نبود.

هیاهوی زیادی پیرامون این منظومه وجود داشت و در دوران اوج خود در سال ۲۰۱۰، بسیاری از رسانه‌ها گزارش دادند که دانشمندان یک سیگنال نامفهوم را از سیاره «گلیز ۵۸۱دی»(Gliese 581d) که به دور یک کوتوله قرمز می‌چرخد، دریافت کرده‌اند. رسانه‌ها آن سیگنال را به تمدن فرازمینی نسبت دادند.

دانشمندان به سرعت تشخیص دادند که همه این‌ها داستان است، اما داستان‌هایی درباره سیگنال گلیز ۵۸۱دی برای چندین سال در رسانه‌ها پخش شد و این منظومه به عنوان محتمل‌ترین مکان برای جستجوی حیات فرازمینی شهرت یافت. جای تعجب نیست که حتی پیش از اوج هیجان در سال ۲۰۰۸، پیامی از زمین فرستاده شد و این پیام نه در هر جایی، بلکه در «آژانس فضایی ملی اوکراین» با استفاده از تلسکوپ رادیویی «RT-70» در کریمه سازمان‌دهی شد.

دانشمندان اکنون معتقدند که سه سیاره در منظومه گلیز ۵۸۱ وجود دارد. اولین سیاره موسوم به «سیاره e»، یک ابرزمین است که تقریباً ۲.۵ برابر جرم سیاره ما را دارد. این سیاره هر ۳.۱۵ روز یک دور کامل به دور ستاره خود می‌چرخد و از مرز داخلی منطقه قابل سکونت به ستاره نزدیکتر است. این بدان معناست که باید بسیار داغ باشد.

سیاره دوم موسوم به «گلیز ۵۸۱دی»(Gliese 581b) جرمی تقریباً ۲۰ برابر بیشتر از زمین دارد. می‌توان آن را یک غول یخی کوچک یا به طور دقیق‌تر یک غول آبی نامید، زیرا بسیار نزدیک به ستاره خود است و یک دور مداری را در مدت ۵.۳۹ روز کامل می‌کند.

سومین سیاره موسوم به «گلیز ۵۸۱سی»(Gliese 581c) به دلیل قرار گرفتن در منطقه قابل سکونت ستاره، بیشترین توجه را به خود جلب کرده است. میانگین دمای سطح آن طبق تخمین‌های گوناگون، از منفی چهار تا مثبت ۳۰ درجه سلسیوس متغیر است، اما به احتمال زیاد بالاتر از اثر گلخانه‌ای است. با وجود این، این سیاره هنوز هم به عنوان کاندیدای احتمالی برای زندگی فرازمینی در نظر گرفته می‌شود.

یکی دیگر از ستاره‌های جالب، یکی از نزدیکترین همسایه‌های گلیز ۵۸۱ یعنی منظومه «گلیز ۵۷۰» است. این نزدیکترین منظومه چهارگانه به زمین است. این منظومه از یک کوتوله نارنجی، دو کوتوله قرمز و یک کوتوله قهوه‌ای تشکیل شده است و تنها ۱۹ سال نوری با زمین فاصله دارد.

ستاره اصلی این منظومه، جرم و قطری معادل ۷۷ درصد خورشید دارد. در اطراف آن و در فاصله ۱۹۰ واحد نجومی، دو کوتوله قرمز با جرم‌های ۵۵ درصد و ۳۵ درصد خورشید وجود دارد. آنها در ۳۰۲ روز زمینی به دور یک مرکز مشترک می‌چرخند. در اطراف هر سه ستاره‌ در فاصله ۱۵۰۰ واحد نجومی، یک کوتوله قهوه‌ای با جرم ۵۰ برابر بیشتر از سیاره مشتری وجود دارد.

یکی دیگر از ستاره‌های جالب، «HD 140283» است. جرم این ستاره معادل ۸۰ درصد خورشید و شعاع آن دو برابر شعاع خورشید است. این ستاره در فاصله ۱۹۰ سال نوری از زمین قرار دارد. چیزی که ستاره HD 140283 را جالب می‌کند، محتوای بسیار کم عناصر سنگین آن است که همراه با سرعت بالا و مقادیر جرم و شعاع آن نشان می‌دهد قدمت زیادی دارد.

صورت فلکی ترازو تعداد زیادی را از اجرام درخشان اعماق آسمان در خود جای نداده است. برای مثال، حتی یک کهکشان هم از فهرست «مسیه»(Messier) در آن نیست. با وجود این، هنوز چیزهای زیادی برای دیدن در آنجا وجود دارد.

اول از همه، خوشه کروی «ان‌جی‌سی ۵۸۹۷»(NGC 5897) است که در فاصله ۴۰۸۰۰ سال نوری از زمین قرار گرفته است. این بدان معناست که حتی با یک تلسکوپ کوچک نیز می‌توان آن را مشاهده کرد.

چندین کهکشان مارپیچی میله‌ای نیز در صورت فلکی میزان وجود دارد که عبارتند از «ان‌جی‌سی ۵۸۸۵»، «ان‌جی‌سی ۵۷۹۲» و «ان‌جی‌سی ۵۷۲۸». این منظومه‌های مارپیچی شبیه به کهکشان راه شیری هستند که ما نمی‌توانیم آن را از پهلو ببینیم.

در صورت فلکی ترازو، IRAS 14348-1447 نیز قرار دارد که ترکیبی از دو کهکشان در فاصله یک میلیارد سال نوری از زمین است. این منظومه‌های ستاره‌ای در حال ادغام هستند و هر دو دنباله‌های بلند زیبایی متشکل از ستاره دارند.