بازسازی مسیر دوستی

روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 رئیس‌جمهور ایران در سفر به ایروان، آن‌هم پس از توافق آذربایجان و ارمنستان و نام‌گذاری “کریدور زنگزور” به مسیر “ترامپ”، حامل چه پیام‌هایی است؟

---

بازار

---

 دیروز دوشنبه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در سفری رسمی وارد ایروان پایتخت ارمنستان شد؛ سفری که در ظاهر، ادامه‌ای بر روابط دیرینه و دوستانه میان دو کشور همسایه است اما در باطن حامل پیام‌هایی روشن، دغدغه‌هایی ژرف و هشدارهایی پنهان درباره آینده منطقه قفقاز جنوبی است. این سفر در شرایطی انجام می‌شود که تحولات اخیر در مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان، به‌ویژه پروژه اتصال نخجوان به سرزمین اصلی آذربایجان از طریق خاک ارمنستان، بار دیگر حساسیت‌های تهران را برانگیخته و ضرورت بازتعریف مواضع ایران در قبال این تحولات را برجسته کرده است. مسعود پزشکیان پیش از سفر تاکید کرده بود که «با کشور دوست و همسایه ارمنستان یک رابطه قدیمی و راهبردی داریم» و بعد از آن نیز اهداف سفر را فاش کرد:«در این سفر درباره کریدور شمال- جنوب و مسیر شرق و غرب گفت‌وگو می‌کنیم تا روند راه تجارت را از شرق به غرب گسترش دهیم».

روابط ایران و ارمنستان برخلاف بسیاری از روابط منطقه‌ای که بر اساس منافع مقطعی شکل گرفته‌اند، ریشه در تاریخ، فرهنگ و حتی بافت اجتماعی دو کشور دارد. حضور پررنگ جامعه ارمنی در ایران که همواره نقش فعالی در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایفا کرده‌اند، خود گواهی بر پیوندهای عمیق میان دو ملت است. این پیوندها در سال‌های اخیر با گسترش همکاری‌های اقتصادی، پروژه‌های مشترک عمرانی و حتی آموزش زبان فارسی در مدارس ارمنستان، ابعاد تازه‌ای یافته‌اند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها با اشاره به این روابط تأکید کرد که «روابط ما با ارمنستان یک رابطه بسیار قدیمی و با علقه‌های بسیار نزدیک است؛ هم هموطنان ارمنی ما در ایران یک نقطه اتصال قوی با ارمنستان بودند، هم ارتباطات فرهنگی و تاریخی بسیار نزدیکی میان دو کشور وجود دارد».

اما آنچه این سفر را از یک دیدار معمول دیپلماتیک فراتر می‌برد، تحولات ژئوپلیتیکی اخیر در منطقه قفقاز است. پروژه‌ای که در رسانه‌ها به «کریدور زنگزور» یا به تازگی «مسیر ترامپ» معروف شده، جاده‌ای است که قرار است، نخجوان را به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان متصل و از خاک ارمنستان عبور کند. این مسیر، که توسط یک کنسرسیوم آمریکایی-ارمنی طراحی شده، در ظاهر یک پروژه عمرانی است اما در واقع حامل پیام‌هایی ژرف درباره تغییرات احتمالی در نقشه ژئوپلیتیکی منطقه است. ایران که همواره نسبت به هرگونه تغییر در مرزهای شناخته ‌شده بین‌المللی حساس بوده این پروژه را با نگرانی دنبال می‌کند.

عراقچی در این‌ باره هشدار داد: «ما با یک موضوع حساس مواجهیم و آن بحث اتصال نخجوان به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان است. این موضوع بحث بسیار راهبردی و حساسی را در سال‌های گذشته ایجاد کرده که باعث نگرانی‌های زیادی شده، هم در سمت ما و هم در سمت بقیه کشور‌های منطقه چراکه احتمال تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه وجود دارد.» او در ادامه تصریح کرد: «تغییرات ژئوپلیتیک منظورمان چیست؟ تغییر مرز‌های شناخته شده بین‌المللی، جابه‌جایی مرزها، خدشه وارد شدن به حاکمیت کشور‌های منطقه و تمامیت ارضی کشور‌های منطقه؛ یعنی مثلاً بخشی از ارمنستان به این منظور به گونه‌ای استفاده شود که منجر به اشغالگری، تغییر یا تضعیف حاکمیت‌ها شود».

در این میان، یکی از نگرانی‌های اصلی تهران، احتمال حضور نیروهای آمریکایی یا شرکت‌های امنیتی خصوصی در منطقه به بهانه احداث این مسیر است. عراقچی در گفت‌وگوی خود با صراحت اعلام کرد که «یک نگرانی دیگر وجود دارد که این جاده بهانه‌ای شود برای حضور نیرو‌های آمریکایی در منطقه، که این را هم در تماس‌هایی که در چند روز گذشته مقامات ارمنی با ما داشتند، هم آقای پاشینیان با رئیس‌جمهور تماس گرفت، هم وزیر خارجه با من تماس گرفت، هم معاون وزیر خارجه تماس گرفت، هم به ایران آمد و توضیحات کامل داد. روز شنبه نیز دبیر شورای امنیت ملی آنها با آقای دکتر لاریجانی تماس گرفت و به ما اطمینان داد که خطوط قرمز جمهوری اسلامی را رعایت می‌کنند، با این خطوط آشنا هستند و در آینده هم این خطوط را رعایت می‌کنند و اطمینان دادند که به هیچ وجه نیروی آمریکایی به خاطر این جاده در ارمنستان حضور پیدا نخواهد کرد».

با این حال، تهران همچنان با دقت این تحولات را دنبال می‌کند و سفر پزشکیان به ایروان، فرصتی است برای طرح دوباره این نگرانی‌ها و تلاش برای رسیدن به یک سازوکار اطمینان‌بخش. عراقچی در این ‌باره گفت: «در سفر رئیس‌جمهور که روز دوشنبه انجام می‌شود این نکته حتماً مورد بحث قرار خواهد گرفت. ما نگرانی‌های خودمان را که البته دوستان ارمنی در جریان آن هستند، تکرار خواهیم کرد و تلاش می‌کنیم که ضمناً به یک سازوکار اطمینان‌بخش هم در این خصوص برسیم».
از منظر اقتصادی نیز پروژه مسیر ترامپ می‌تواند، تبعاتی برای ایران داشته باشد. عراقچی هشدار داد که «ممکن است آن راه ترانزیتی که از ایران می‌گذرد را کمی کمرنگ‌تر کند که البته این بستگی به خودمان دارد که چطور جذابیت‌های این جاده را بالا ببریم که حرکت و حمل‌ونقل بیشتری از این مسیر صورت بگیرد.» این یعنی ایران باید با تقویت زیرساخت‌های خود، حفظ امنیت مسیرهای ترانزیتی و ارائه تسهیلات بیشتر، جایگاه خود را در شبکه حمل‌ونقل منطقه‌ای حفظ کند.
در این میان، نکته‌ای ظریف اما مهم نیز وجود دارد: مقامات ارمنی به‌ شدت از استفاده از واژه «کریدور» برای تعریف این مسیر اجتناب می‌کنند. عراقچی در این ‌باره گفت: «ارمنی‌ها اصرار دارند که به هیچ‌وجه از کلمه «کریدور» برای تعریف این خط، که اسمش را در توافق مسیر گذاشته‌اند، استفاده نشود. چون «کریدور» وقتی مطرح می‌شود، یک مشخصات خاص خودش را دارد که به نوعی با حاکمیت کشور‌ها سروکار دارد، یعنی ممکن است حاکمیت را تضعیف کند».

این حساسیت واژگانی، خود نشان‌دهنده پیچیدگی‌های حقوقی و سیاسی این پروژه است؛ پروژه‌ای که در ظاهر یک جاده است اما در واقع می‌تواند، بهانه‌ای برای تغییرات ژرف در ساختار قدرت منطقه‌ای باشد. ایران که همواره بر اصل عدم مداخله خارجی و حل مسائل منطقه‌ای توسط کشورهای منطقه تأکید کرده در این سفر باید بر تقویت چارچوب «۳+۳» پافشاری کند؛ مدلی که شامل سه کشور قفقاز جنوبی (ارمنستان، آذربایجان، گرجستان) و سه کشور همسایه (ایران، ترکیه، روسیه) است.
عراقچی در این‌ باره گفت: «سیاست ما در آن چارچوب سه به علاوه سه شکل گرفته… این ترکیب تا الان دو بار یا سه بار تشکیل جلسه داده؛ البته به‌ خاطر اختلافاتی که گرجستان با روسیه دارد در این نشست‌ها شرکت نمی‌کند اما آنقدر این چارچوب برای کشور‌های منطقه اهمیت داشته که حتی با عدم شرکت گرجستان، تصمیم گرفته‌اند که این جلسات را تشکیل بدهند و همچنان عنوان آن را هم «سه به علاوه سه» نگاه دارند».
پزشکیان در ایروان باید با صراحت و در عین حال با دیپلماسی، مواضع ایران را درباره حفظ تمامیت ارضی کشورها، مخالفت با حضور نیروهای خارجی و تقویت سازوکارهای منطقه‌ای بیان کند. او باید نشان دهد که ایران نه‌تنها نگران تحولات ژئوپلیتیکی است بلکه آماده است تا با همکاری کشورهای منطقه، راه‌حل‌هایی پایدار برای صلح و ثبات در قفقاز ارائه دهد.

در نهایت، این سفر آزمونی است برای دیپلماسی ایران؛ آزمونی که در آن، پزشکیان باید میان حفظ روابط دوستانه با ایروان، بیان صریح نگرانی‌های تهران و تلاش برای ایجاد سازوکارهای منطقه‌ای تعادل برقرار کند. قفقاز جنوبی، بار دیگر در آستانه تحولی است که می‌تواند، نقشه قدرت منطقه را دگرگون کند. ایران با حضور پزشکیان در ایروان، می‌خواهد نشان دهد که در این تحولات نه تماشاگر بلکه بازیگری فعال و مسئول است.
 

🔹"آخرین خبر" در روبیکا
🔹"آخرین خبر" در ایتا
🔹"آخرین خبر" در بله