چشم‌بند گروسی را محکم‌تر کنید

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/09/01 - 23:22

فرهیختگان/ متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

پنجشنبه 29 آبان (۲۰ نوامبر ۲۰۲۵)، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ۱۹ رأی موافق، ۳ رأی مخالف (روسیه، چین و نیجر) و ۱۲ رأی ممتنع، قطعنامه پیشنهادی آمریکا و تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا) علیه ایران را به تصویب رساند. این قطعنامه که بر پایه گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس تنظیم شده بود، نخستین قطعنامه رسمی پس از جنگ ۱۲ روزه است.
اگرچه در این قطعنامه موضوع ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل گنجانده نشده است اما متن آن نشان می‌دهد که طرف غربی تلاش دارد بی‌توجه از کنار ماجرای جنگ 12 روزه گذشته و این واقعیت را نادیده بگیرد که وضعیت فعلی نتیجه به شهادت رساندن بیش از هزار ایرانی و هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای مشروعی است که تحت بازرسی آژانس قرار داشتند. در این گزارش اما مدیرکل آژانس کوچک‌ترین اشاره‌ای به هدف قرار داده شدن این مراکز نشان نداد. مطالباتی که طرف غربی در مورد بازرسی از تاسیسات هسته‌ای بمباران‌شده ایران و همچنین 400 کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا داشته است نشان می‌دهد سیاست ابهام هسته‌ای اتخاذشده توسط ایران تاکنون مؤثر واقع شده و باید رویکرد قاطع ایران تداوم یابد تا طرف غربی ناچار شود تغییر وضعیت مواجهه با پرونده هسته‌ای ایران پس از یک جنگ 12 روزه را به رسمیت شناخته و در مورد نحوه پرداخت هزینه‌‌های اشتباه خود به گفت‌وگو بنشیند.

بازگشت به «وضعیت پیش از جنگ» بدون اشاره به جنگ
در این قطعنامه آمده است که ایران بر اساس تصمیمات بین‌المللی باز اعمال شده در سپتامبر ۲۰۲۵ موظف به تعلیق تمامی فعالیت‌‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری از جمله تحقیق و توسعه و پروژه‌‌های مربوط به آب سنگین است. اشاره این بند به موضوع فعال‌سازی سازوکار اسنپ‌بک توسط طرف اروپایی است. این مطالبه درحالی مطرح می‌شود که پیش از فعال سازی مکانیسم ماشه ایران در مذاکرات با طرف اروپایی شروطی مانند توافق با آژانس بر سر بازگشت بازرسان و همچنین بازگشت به میز مذاکره با آمریکا را پذیرفته بود؛ اما طرف مقابل این شروط خود را نادیده گرفته و از تنها ابزار که همان اسنپ‌بک بود، علیه تهران استفاده کرد. ایران به همراه روسیه و چین در موضعی مشترک اعلام کردند که طرف اروپایی نیز هیچ یک از تعهدات خود در قبال ایران را تاکنون اجرایی نکرده و حقی برای فعال‌سازی اسنپ‌بک آن هم خارج از فرایند تعیین‌شده در برجام ندارد.
در قطعنامه تروئیکای اروپایی و آمریکا همچنین از ایران خواسته شده است تا مطابق پروتکل الحاقی عمل کند. این مطالبه درحالی مطرح می‌شود که ایران اجرای پرواتکل الحاقی را ذیل برجام به تصویب رسانده است. از آنجایی که برجام با تداوم بدعهدی دولت‌‌های غربی کارکرد خود را از دست داده، ایران نیز دیگر خود را ملزم به اجرای یک طرفه آن نمی‌داند.
آژانس ادعا دارد که ایران با داشتن ذخایر 400 کیلویی اورانیوم غنی‌شده ظرفیت ساختن 7 تا 10 بمب هسته‌ای را دارد به همین دلیل نیز به دنبال آن است تا با احیای دسترسی‌‌های خود اطلاعاتی در مورد وضعیت اورانیوم ایران پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای به دست بیاورد. در این چهارچوب در این قطعنامه از ایران خواسته شده است تا اطلاعات کامل درباره «وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده» و «تاسیسات تحت پادمان» را در اختیار آژانس قرار دهد. همکاری فوری و کامل ایران در مورد سایت‌‌های هسته‌ای بمباران‌شده نیز درخواست شده است.
ایران تاکنون با این استدلال که در فضای پس از بمباران وضعیت مناطق مورد هجوم نیاز به بررسی به لحاظ ارزیابی میزان تشعشات احتمالی دارد، امکان چنین بازرسی‌‌هایی را مهیا نمی‌بیند. این وضعیت باعث وجود آمدن ابهام در مورد سرانجام تاسیسات هسته‌ای و ذخایر اورانیوم ایران شده و باعث شده تا پس از تحمیل جنگ به ایران وضعیت برای آژانس و دولت‌‌های دستوردهنده به آن بدتر شده و آن‌ها امکان نظارت خود را از دست بدهند.

واکنش ایران تا الان چه بوده است؟
چندساعت پیش از صدور قطعنامه ضد ایرانی وزیر خارجه ایران طی گفت‌وگویی تاکید کرده بود که ایران با آژانس در مورد تاسیسات هسته‌ای بمباران‌شده تعامل نمی‌کند. او همچنین مطالبه غنی‌سازی صفر که شرط طرف غربی برای احیای مذاکرات است را در تضاد با افتخار ملی و هزینه‌‌های مادی و معنوی تحمیل‌شده به ایران دانست و تاکید کرد: «هرگونه توافق برای صفرکردن درصد غنی‌سازی هسته‌ای را خیانت می‌دانیم و زیر بار آن نمی‌رویم.» سیدعباس عراقچی پس از تصویب قطعنامه ضد ایرانی اعلام کرد: «سه کشور اروپایی و آمریکا با این اقدام، اعتبار و استقلال آژانس را خدشه‌دار کرده و روند همکاری ایران و آژانس را مختل می‌کنند.» او همچنین از نامه به گروسی در مورد پایان رسمی توافق قاهره خبر داد. این موارد تنها واکنش‌‌های ایران به صدور قطعنامه اخیر نیست؛ تهران پیش‌تر درباره هرگونه اقدام خصمانه در شورای حکام هشدار داده بود. پس از این هشدار‌ها خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ اعلام کرد که «ایران رسماً تمام همکاری‌‌های باقی‌مانده با بازرسان هسته‌ای بین‌المللی را پایان داد.»
در صورت صحت این خبر بازرسان آژانس از هرگونه بازرسی تاسیسات هسته‌ای ایران خلع شده‌اند و این موضوع شدیدترین واکنشی است که تاکنون علیه این نهاد اعمال شده است. چنانچه ادعای بلومبرگ صحیح باشد به این معنی است که ایران بدون خروج رسمی از NPT در میدان عمل از آن خارج شده تا به این طریق با هر اقدام ضد ایرانی آژانس، شرایط برای این نهاد سخت‌تر شده و مدیرکل آن که سودای ریاست سازمان ملل را دارد عملاً با یک پروژه شکست‌خورده در مواجهه با ایران رزومه‌اش را پر کرده باشد.

سیاست مثبت ابهام هسته‌ای چگونه نقد می‌شود
در متن این قطعنامه درحالی مطالبه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران مطرح شده است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بار‌ها مدعی نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای ایران شده‌ است. مطالبه بازرسی در چنین شرایطی حاکی از آن است که حتی ادعاکنندگان اصلی نابودی نیز به نتایج حملات خود اطمینان ندارند و قادر به ارزیابی دقیق خسارات واردشده نیستند. این رویکرد نشان می‌دهد راهبرد ابهام سازنده ایران تاکنون موفق عمل کرده و طرف مقابل را از دستیابی به تصویر شفاف از وضعیت واقعی برنامه هسته‌ای کشور محروم ساخته است. این امر توانایی ارزیابی نتایج حملات را سلب کرده و زمینه‌ای برای بازدارندگی بیشتر در آینده فراهم می‌آورد. اتخاذ مواضع قاطع در برابر طرف غربی و آژانس باید به حدی تداوم یابد که موضوع وظایف نهاد‌های بین‌المللی و تعیین تکلیف خسارات ایران توسط طرف‌‌های متخاصم قبل از هر بحثی در مورد فعالیت هسته‌ای ایران به متن اصلی هرگونه مذاکره‌ای تبدیل شود.