وقف بستری برای توسعه عدالت در جامعه

ایرنا/ زنجان - ایرنا - وقف کارکردی بسیار مهم در رفع آسیب‌ها و مشکلات و ساماندهی حوزه‌های مختلف دارد و بهره گیری از آن می‌تواند به توسعه فرهنگی و عدالت اجتماعی در جامعه منجر شود.

به گزارش ایرنا، وقف به عنوان یک سیستم پویا و بازوی نیرومند، کارکردی موثر در ساماندهی امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی، مذهبی و کالبدی جامعه دارد.

---

بازار

---

بهره گیری بهینه از منابع و توانمندی های وقف که نشات گرفته از اعتقادهای دینی است می تواند به رشد و توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه منجر شود که نتیجه نهایی آن یقینا به دستیابی به عدالت اجتماعی منجر خواهد شد.

نهاد وقف علاوه بر آثار فرهنگی، مذهبی، آموزشی، اقتصادی و اجتماعی، آثار جغرافیایی مهمی را نیز همراه دارد.

با توجه به اهمیت این موضوع، ۱۸ شهریور در تاریخ رسمی کشور به نام روز وقف نامگذاری شده است.

به همین بهانه خبرنگار ایرنا با حجت الاسلام مختار کرمی مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان زنجان گفت و گو کرده است.

ایرنا :وقف چیست و چه ابعادی را در بر می گیرد؟

وقف به قدمت تاریخ بشر باز می گردد به این معنی که انسان‌های خیراندیش و نیک‌اندیش همواره در طول تاریخ برای احسان و نیکوکاری اقدام می کرده اند و شواهد نیز نشان می دهد که قبل از تاریخ هم این موضوع وجود داشته است.

در زمان اسلام و بعثت پیامبر نیز این مهم شکل خاصی داشته و از این ظرفیت برای مدیریت جامعه و مسائل اجتماعی استفاده می شده است.

البته باید توجه داشت که وقف تنها به دین اسلام اختصاص ندارد، حتی در کشورهای غیر اسلامی نیز موقوفاتی وجود دارد، چیزی که افتخار آن برای اسلام است اما این کشورها از ظرفیت آن استفاده کرده و حتی بسیاری از مسائل اجتماعی و علمی را از طریق وقف پیگیری می کنند.

شاید کمتر کسی به این موضوع توجه کند که وقف مخصوص اسلام و مسائل دینی و مذهبی نیست بلکه اکنون مردم سراسر دنیا از ظرفیت وقف به عنوان موسسات خیریه یا هر عنوان دیگر استفاده می کنند.

مثلا، همه افراد به نوعی از مکان های وقف شده همانند مساجد استفاده کرده اند که وقف عام محسوب می شود، بقاع متبرکه هم از دیگر مصادیق بارز این موضوع بوده و در این میان وقف بهترین فرصت برای ساماندهی زندگی فردی و اجتماعی است.

وقف تعاریف مختلفی دارد از جمله وقف عام که برای عموم مردم و شامل امور خیریه، درمانی، آموزشی و توسعه مساجد است و وقف خاص که برای افراد خاص یا نیت‌های معین مانند حوزه‌های علمیه، یتیم‌خانه‌ها و دانشگاه‌هاست.

وقف‌های انتفاعی مانند ساخت بیمارستان یا مدرسه که درآمدزایی دارد و وقف‌های غیرانتفاعی که صرفا برای نگهداری و بهره‌برداری از عین موقوفه است.

ایرنا: وقف قابل تغییر است؟ چه مشکلاتی پیش روی آن وجود دارد؟

به علت اینکه در طول تاریخ علیه موقوفات اتفاقاتی رخ داده به نوعی بدگویی، بدخواهی و تبلیغات منفی به حق و ناحق علیه آن صورت گرفته است بنابراین می توان گفت اغلب مردم دید مثبتی نسبت به این مقوله مهم ندارند و ترجیح می دهند موقوفه ها را به ثبت اوقاف نرسانند که این موارد بدخواهی و تخریب علیه نهاد وقف به شمار می رود.

هم اکنون موقوفاتی در استان وجود دارد بدون آنکه اوقاف از آنها اطلاعی داشته باشد به طور مثال می توان به وقفهای دانشگاه علوم پزشکی یا حوزه های علمیه اشاره کرد که ثبت نشدن آنها امکان انجام کارهای متعدد می شود.

در این راستا اداره کل اوقاف و امور خیریه استان توصیه می کند، مواردی از این دست ثبت شود تا نسبت به مدیریت آنها اقدام شود که اوقاف نیز صرفا نقش نظارتی بر آنها خواهد داشت.

نکته مهم اینکه وقف‌های ثبت‌ شده تا ابد باقی می‌مانند و قابل تغییر نیستند و باید عین موقوفه حفظ و منافع آن در جهت نیت وقف مصرف شود.

نباید از نقش مهم موقوفات در امور فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و مذهبی غافل شد، در طول تاریخ، مدیریت موقوفات با چالش‌هایی مواجه شده است، اما همچنان این نهاد نقش مهمی در توسعه و خدمت‌رسانی به جامعه داشته است.

در طول تاریخ، بسیاری از موقوفات به دلایل مختلف از جمله سوءاستفاده، مخفی‌کاری و ثبت نشدن صحیح از بین رفته‌ و به مرور زمان ناپدید شده‌ است.

با نگاهی به تاریخ ایران می توان دریافت که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد ایران موقوفه بوده و این موضوع در منابع تاریخی نیز ذکر شده است، اما مورد سوء استفاده حکام و دستبرد همراه با تغییر کاربری و رعایت نشدن نیت واقفان قرار گرفته است.

این عوامل باعث شده که اعتماد مردم نسبت به وقف کاهش یابد و بسیاری از مردم اکنون نسبت به وقف بی‌اعتماد باشند و از ترس از دست رفتن اموال خود، از وقف کردن پرهیز کنند.

ایرنا: استان زنجان چه تعداد موقوفات و رقبه دارد و قدیمی ترین آن کدام است؟

در حال حاضر، در استان زنجان دو هزار و ۸۰۰ موقوفه و ۳۳ هزار رقبه وجود دارد که این تعداد به ترتیب در کل کشور ۲۳۰ هزار موقوفه و ۱.۵ میلیون رقبه است.

۱۹۷ روستای موقوفه در استان وجود دارد که درآمد آنها به اندازه یک واحد تجاری واقع در مرکز شهر نمی شود، متاسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری از این موقوفات درآمد کافی ندارند و کشاورزان حقوق لازم را پرداخت نمی‌کنند.

موقوفه شاخص قیدار نبی (ع) که بزرگترین و قدیمی‌ترین موقوفه استان است بیش از ۱۷ هزار رقبه دارد که اجارات دریافتی و درآمدهای آن در سه نیت این وقف که کمک به توسعه و تامین هزینه های بقعه حضرت قیدار نبی(ع)، تامین هزینه های مدرسه علمیه و طلاب محصل این مدرسه و مساعدت به نیازمندان است هزینه می شود.

طی چهار سال اخیر نیز بیش از ۵۰۰ میلیارد ریال از محل درآمدهای همین موقوفه، صرف بازسازی و آبادانی بقعه شده است که توانسته ایم تملک حدود ۲۰ قطعه زمین و منازل اطراف بقعه برای توسعه، ۱۰ هزار متر محوطه سازی، سنگفرش و دیوارکشی، احداث سرویسهای بهداشتی با کیفیت، تعمیر و تجهیز ۲۰ زائرسرا، راه اندازی ۱۰ غرفه فروش محصولات صنایع دستی و فرهنگی، احداث زیرساخت‌های بهداشتی و آشپزخانه ای برای زائران و مسافران و گردشگران و مرمت و نگهداری اصولی بنای تاریخی بقعه با نظارت میراث فرهنگی را انجام دهیم.

وقف فرصتی برای توسعه و پیشرفت است و نه مانعی برای آن و اوقاف خواستار توسعه و پیشرفت شهر قیدار و شهرستان خدابنده با استفاده از ظرفیت های بزرگ موقوفات، امامزادگان و بقاع متبرکه است و ما آماده سرمایه گذاری در این موضوع هستیم و کتبا طرح های سرمایه گذاری خود از جمله کاشت نهاده های های دامی و احداث نیروگاه های کوچک و بزرگ خورشیدی و موارد دیگر را به استانداری اعلام کرده ایم و از همکاری و هم افزایی سرمایه گذاران بخش خصوصی و دولتی استقبال می‌کنیم.

ایرنا: درآمد موقوفات زنجان چه روندی داشته است؟

امسال پنج وقف در استان ثبت شده است ولی ارتباطات بسیار کم موجب شده آنگونه که باید و شاید عموم مردم در جریان فعالیت ها و عملکردهای این حوزه قرار نگیرند البته مردم همواره یاری گر اداره کل بوده و هستند.

با توجه به ظرفیت بالای موقوفات می توان از آنها در حوزه های مختلف استفاده کرد، هم اکنون ۲۷ درصد املاک کشور متعلق به سازمان اوقاف و امور خیریه است که بهره وری آن چهار درصد اعلام شده که در صورت فعال شدن تا حد ۲۳ درصد و سرمایه گذاری در آنها بسیاری از مسائل و معضلات برطرف می شد.

درآمد موقوفات استان در سال ۹۸ حدود ۱۳۰ میلیارد ریال بود که این میزان با اقدامات انجام گرفته به یک هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال رسیده که افزایش ۱۷ برابری را نشان می دهد، در صورت مدیریت صحیح و استیفای حقوق موقوفات این رقم به طور قطع به یک همت می رسد که می توان کارهای زیادی را پیش برد.

موضوع دیگر اینکه در زمان حاضر یک سوم بازار تاریخی شهر زنجان موقوفه است که هیچکدام از آنها در اختیار اوقاف نیست و به نوعی متولی ندارد و کسانی که در سال های پیش متولی بوده اند به صورت آن را سر قفلی به مردم واگذار کرده اند و بروز این مساله، اقدامات بعدی و سرمایه گذاری ها را ناممکن می کند.