قفقاز زیر ذره‌بین مسکو

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1404/05/19 - 23:29

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

جمهوری آذربایجان و ارمنستان روز جمعه (۱۷مردادماه) در دیدار با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا توافق صلحی را با میانجی‌گری ایالات متحده امضا کردند که پس از دهه‌ها درگیری، روابط اقتصادی دوجانبه را تقویت می‌کند و آنها را به سمت عادی‌سازی کامل روابط سوق می‌دهد. «آندریا شلال» در گزارشی برای رویترز نوشت، این توافق بین رقبای قفقاز جنوبی - با فرض اینکه پابرجا بماند - دستاورد قابل‌توجهی برای دولت ترامپ خواهد بود که مطمئنا مسکو را که این منطقه را در حوزه نفوذ خود می‌بیند، دچار تکان‌های شدید خواهد کرد. ترامپ در مراسم امضای این توافق در کاخ سفید، جایی که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در کنارش بودند، گفت: «مدت زیادی است -۳۵سال- آنها جنگیده‌اند و اکنون دوست هستند و قرار است برای مدت طولانی دوست باشند.»

ترامپ گفت که دو کشور متعهد شده‌اند که جنگ را متوقف کنند، روابط دیپلماتیک را برقرار کنند و به تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند. این توافق شامل حقوق توسعه انحصاری از سوی ایالات متحده برای یک کریدور ترانزیت استراتژیک از طریق قفقاز جنوبی است که به گفته کاخ سفید، صادرات بیشتر انرژی و سایر منابع را تسهیل می‌کند. ترامپ گفت که ایالات متحده با هر کشور قراردادهای جداگانه‌ای برای گسترش همکاری در زمینه انرژی، تجارت و فناوری، از جمله هوش مصنوعی، امضا کرده است؛ اما جزئیات منتشر نشد.

رئیس‌جمهور آمریکا گفت که محدودیت‌های همکاری دفاعی بین آذربایجان و ایالات متحده نیز برداشته شده است؛ تحولی که می‌تواند مسکو را نیز نگران کند. هر دو رهبر از ترامپ به‌خاطر کمک به پایان دادن به درگیری تمجید کردند و گفتند که او را برای جایزه صلح نوبل نامزد خواهند کرد. ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود سعی کرده خود را به‌عنوان یک صلح‌طلب جهانی معرفی کند. کاخ سفید او را به‌خاطر میانجی‌گری آتش‌بس بین کامبوج و تایلند و امضای توافق‌نامه‌های صلح بین روآندا و جمهوری دموکراتیک کنگو و پاکستان و هند، شایسته تقدیر می‌داند. با این حال، او نتوانسته است به جنگ ۳.۵ساله روسیه در اوکراین یا درگیری اسرائیل با حماس در غزه پایان دهد. ترامپ روز جمعه گفت که در ۱۵اوت (جمعه ۲۴ مردادماه) با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در آلاسکا دیدار خواهد کرد تا برای پایان دادن به جنگ در اوکراین تلاش کند. مقامات آمریکایی گفتند که این توافق در جریان سفرهای مکرر به منطقه حاصل شده است و زمینه‌ای برای تلاش برای عادی‌سازی کامل روابط بین کشورها فراهم می‌کند.

این توافق صلح می‌تواند قفقاز جنوبی را - منطقه‌ای تولیدکننده انرژی در همسایگی روسیه، اروپا، ترکیه و ایران را که توسط خطوط لوله نفت و گاز در هم آمیخته شده اما توسط مرزهای بسته و درگیری‌های قومی دیرینه از هم گسیخته شده است- متحول کند. «برت اریکسون»، متخصص تحریم‌ها و مشاور دانشکده حقوق شیکاگو در دانشگاه لویولا گفت که این توافق به غرب کمک می‌کند تا تلاش‌های روسیه برای فرار از تحریم‌ها را مسدود کند. او گفت: «قفقاز نقطه کوری در سیاست تحریم‌ها بوده است. یک صلح رسمی بستری را برای غرب ایجاد می‌کند تا با ارمنستان و آذربایجان تعامل کند... تا خطوط لوله فرار را ببندد».

«تینا دولبایا» همکار مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گفت که امضای روز جمعه یک حرکت نمادین بزرگ بود، اما سوالات زیادی باقی مانده است، از جمله اینکه کدام شرکت‌های آمریکایی ممکن است کریدور ترانزیت جدید را کنترل کنند و ارمنستان و آذربایجان چقدر در ساخت آن دخیل خواهند بود. او گفت که روسیه احتمالا از کنار گذاشته شدن از این توافق و نقش ایالات متحده در این کریدور ناراحت خواهد شد. او گفت: «حالا این واقعیت که... ارمنی‌ها با آذربایجانی‌ها دست می‌دهند و درباره دخالت ایالات متحده در این کریدور صحبت می‌کنند، برای روسیه بسیار مهم است».

«اولسیا وارتانیان»، یک کارشناس مستقل منطقه‌ای گفت که این توافق، پیش‌بینی‌پذیری بیشتری را به منطقه اضافه کرده است، اما چشم‌انداز بلندمدت آن به ادامه دخالت ایالات متحده بستگی دارد. او گفت: «ارمنستان و آذربایجان... سابقه بسیار طولانی‌تری از مذاکرات شکست‌خورده و تشدید خشونت‌ها نسبت به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز دارند. بدون دخالت مناسب و مداوم ایالات متحده، این موضوع احتمالا دوباره به بن‌بست خواهد رسید و احتمال تنش‌های جدید را افزایش می‌دهد.» مقامات ارشد دولت ایالات متحده گفتند که این توافق، پایان اولین مورد از چندین درگیری منجمد در حاشیه روسیه از زمان پایان جنگ سرد را رقم زد و سیگنال قدرتمندی را به کل منطقه ارسال کرد.

مقامات آمریکایی به رویترز گفتند که ارمنستان قصد دارد حقوق توسعه ویژه انحصاری ایالات متحده را برای مدت طولانی در این کریدور ترانزیت اعطا کند. یک مقام که نخواست نامش فاش شود، گفت که طرح موسوم به «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» تاکنون توجه ۹شرکت، از جمله ۳شرکت آمریکایی را به خود جلب کرده است. «دافنه پانایوتاتوس»، از گروه حقوق بشری «آزادی اکنون» مستقر در واشنگتن گفت که از دولت ترامپ خواسته است تا از دیدار با علی‌اف برای درخواست آزادی حدود ۳۷۵زندانی سیاسی محبوس در این کشور استفاده کند. آذربایجان، یک کشور تولیدکننده نفت که نوامبر گذشته میزبان اجلاس اقلیمی سازمان ملل بود، انتقاد غرب از سابقه حقوق بشری خود را رد کرده و آن را دخالت غیرقابل قبول توصیف کرده است.