عرضه خودرو در بورس کالا؛ پایان رانت یا تکرار شکست؟

آخرین خودرو/اسفندیاری در گفت‌وگو با آخرین خودرو: عرضه خودرو در بورس کالا شفافیت ایجاد کند، زیان انباشته را کاهش دهد و انگیزه تولید را تقویت نماید.
تجربه ناکام گذشته عرضه خودرو در بورس کالا
ایران خودرو اعلام کرده قصد دارد خودروهای خود را در بورس کالا عرضه کند. این تصمیم، دوباره بحث عرضه خودرو در بورس کالا را به صدر اخبار صنعت خودرو بازگردانده است. تجربه قبلی این طرح نشان داد که عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند از شکل‌گیری رانت و زیان خودروسازان جلوگیری کند، اما منافع پنهان و مقاومت برخی ذی‌نفعان مانع اجرای کامل آن شد. در واقع، سال‌ها قبل این سیاست آغاز شد اما با کارشکنی گروه‌هایی که از شرایط مبهم بازار سود می‌بردند، متوقف ماند.
ایده اولیه عرضه خودرو در بورس کالا
کیاداوود اسفندیاری یادآور شد که ایده اولیه عرضه خودرو در بورس کالا توسط مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح شد. این ایده با هدف تنظیم بازار و ایجاد شفافیت طراحی شده بود. او توضیح داد که اقتصاددانان بهترین راه‌حل تعادل عرضه و تقاضا را مکانیزم بازار می‌دانند، پس از آن ثبت نام قرار می‌گیرد و قرعه کشی بدترین شیوه است. اما در ایران مسیر برعکس طی شد؛ ابتدا قرعه کشی، سپس ثبت نام و در نهایت یک سازوکار پیچیده میان این دو. دلیل اصلی مخالفت با مکانیزم بازار، منافع بروکرات‌ها و گردنه‌های اداری بود که به گفته او «فساد آشکار» ایجاد کردند.
نتایج مثبت عرضه خودرو در بورس کالا

---

بازار

---

به گفته کیاداوود اسفندیاری، اجرای اولیه طرح عرضه خودرو در بورس کالا نتایج مثبتی داشت. قیمت‌ها از بازار آزاد پایین‌تر و از نرخ کارخانه بالاتر قرار گرفت. این وضعیت باعث شد کارخانه‌ها از زیان خارج شوند و انگیزه تولید افزایش یابد. از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان توانستند در شرایط عادلانه‌تری خودرو بخرند. اما منافع پنهان از جمله رانت ۵۰۰ هزار میلیارد تومانی سالانه و امضاهای طلایی مانع تداوم این روند شد. او ابراز امیدواری کرد که اگر این بار طرح به طور کامل اجرا شود، نتایج متفاوتی رقم بخورد.
شرط تازه سازمان بورس برای عرضه خودرو در بورس کالا
اسفندیاری با اشاره به تفاوت‌های طرح جدید گفت: «این بار سازمان بورس شرط کرده که خودروهای وارداتی و محصولات ایران خودرو باید پیش از عرضه در پارکینگ موجود باشند.» به اعتقاد او، این پیش شرط می‌تواند شفافیت بیشتری به همراه داشته باشد و امکان کشف قیمت واقعی در بازار را فراهم کند. او البته تأکید کرد که فرآیند اجرایی این طرح پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، اما اصل ماجرا کشف قیمت در بازار است، نه قیمت گذاری دستوری.
پیامدهای منفی قیمت گذاری دستوری
این کارشناس اقتصادی با انتقاد از سیاست قیمت گذاری دستوری گفت: «این سیاست بیش از ۲۵۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته برای خودروسازان به جا گذاشته است. چنین شرایطی تولید را نابود می‌کند و شرکت‌هایی را که زمانی توان همکاری و رقابت جهانی داشتند به مرز نابودی می‌رساند.» او افزود: «این وضعیت فقط محدود به صنعت خودرو نیست. در حوزه ارتباطات، لوازم خانگی و سایر بخش‌ها نیز قیمت گذاری دستوری بنگاه‌ها را ضعیف و قدرت رقابت آنها را از بین برده است.»
مسئله اصلی؛ ساختار رانتی و اقتصاد دستوری
عرضه خودرو در بورس کالا اگرچه می‌تواند بخشی از زخم‌های این صنعت را مرهم بگذارد، اما حقیقت آن است که مشکل اصلی در جای دیگری نهفته است. ساختار معیوب قیمت‌گذاری دستوری، رانت‌های پنهان و مقاومت بروکرات‌های ذی‌نفع، سال‌هاست موتور توسعه را از صنعت خودرو گرفته‌اند. بورس کالا فقط یک ابزار است و بدون اصلاح شفافیت، اراده سیاسی و شکستن حلقه منافع رانتی، نمی‌تواند معجزه کند، اما از سوی دیگر در حال حاضر تنها راه منطقی و تجربه اثبات شده موفق همین عرضه خودرو در بورس کالا است که در صورت اجرایی شدن خود گامی بزرگ در راستای عقب نشاندن و حذف ساختار رانتی و اقتصاد دستوری است. آنچه امروز بیش از هر زمان نیاز داریم، نه یک تصمیم مقطعی، که شجاعت ساختارشکنی در برابر اقتصاد دستوری و رانت‌پرور است.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خودرو» بپیوندید
instagram.com/akharinkhodro.ir